Mick Felton

Gyda thristwch y clywodd Cyngor Llyfrau Cymru am farwolaeth Mick Felton.

Fel cyhoeddwr Seren, roedd gan Mick rôl ganolog yn y byd cyhoeddi yng Nghymru am ddeugain mlynedd. Mae dyled y diwydiant ac awduron Cymru yn fawr iddo.

Gwerthfawroga’r Cyngor Llyfrau y gwaith aruthrol y mae cyhoeddwyr yn gyffredinol, a Mick yn benodol, wedi ei wneud yn dawel, y tu ôl i’r llenni, i sicrhau bod cyhoeddi yng Nghymru a chan awduron Cymreig yn parhau i ffynnu. Llafur cariad yw hyn yn aml iawn a rhoddodd Mick y cyfan i’w waith.

Creulon o fyr fu’r ymddeoliad yr oedd wedi’i haeddu ac mae ein meddyliau ni gyda’i gydweithwyr yn Seren a’r rhai oedd agosaf ato.

18 Tachwedd 2024

Islwyn Ffowc Elis (1924–2004)

Rhai atgofion Robin Chapman

Tua chanol haf 1996, yn sgil derbyn comisiwn i lunio cyfrol fach ar Islwyn i’r gyfres Writers of Wales, ysgrifennais ato i ddweud y byddwn yng nghyffiniau ei gartref yn Llanbedr Pont Steffan o fewn ychydig wythnosau ac mai braf fyddai cyfarfod. Daeth pecyn swmpus yn ateb: llythyr yn fy ngheryddu am ei alw yn ‘Dr Elis’ (‘Islwyn wyf fi i’m ffrindiau’) ac yn fy nghroesawu i alw yn y tŷ am goffi neu ginio canol dydd neu de pnawn. Amgaeodd fap manwl yn ei law ei hun, awgrymiadau ar leoedd i aros, a sawl tudalen o CV a llyfryddiaeth, y cyfan wedi’i deipio’n unswydd. Fel y digwyddodd, treuliasom y bore ar ei aelwyd a rhan o’r pnawn mewn gwesty cyfagos (Islwyn yn mynnu prynu’r diodydd), cyn imi ffarwelio ag ef gyda llwyth o bapurau a llyfrynnau a thoriadau o bapurau newydd – a gwahoddiad i alw eto.

Ac wrth i’r ymdriniaeth fer Saesneg – a’r bywgraffiad Cymraeg llawnach o dipyn a luniais yn ei sgil – ddod at ei gilydd (cyhoeddwyd yr ail yn 2003, o fewn ychydig fisoedd i’w farw), ni pheidiodd y cyswllt na’r pecynnau: sylwadau ar ddrafftiau o’r penodau, tameidiau o atgof, ffynonellau ac enwau a allai fod o ddefnyddiol – ac un ysgrif go faith, ‘Pam y blynyddoedd mud? Ymgais i esbonio’, yn ceisio egluro pam y ffrwydrodd ei ddawn mor drawiadol yn yr 1950au a darfod mor derfynol erbyn canol yr 1960au.

Prin fod angen yr ysgrif. Yr oedd rhan o’r eglurhad ym mhob pecyn: ei gymwynasgarwch diymarbed. Oherwydd nid fi oedd yr unig un i’w brofi.

Egwyddor bywyd Islwyn oedd plesio. Bodloni disgwyliadau ei rieni a’i cymhellodd i fynd i’r weinidogaeth. Lluniodd Cysgod y Cryman (1953) er mwyn hybu llenyddiaeth boblogaidd, a hyd yn oed wedi iddo fentro mynd yn llenor hunangyflogedig treuliodd fisoedd yn ysgrifennu Wythnos yng Nghymru Fydd (1957) fel rhodd i Blaid Cymru, gan ildio’r hawl i Gwynfor Evans farnu a oedd y cynllun a’r cynnwys yn dderbyniol. Yr un awydd i fod o gymorth a’i sbardunodd er ei waethaf i sefyll fel ymgeisydd seneddol yn Sir Drefaldwyn yn 1962, ac i wneud yr un peth eto, yntau bellach yn byw ymhell, yn 1964. A rhwng y ddwy ymgyrch, dan bwysau teulu ei wraig, cymerodd ei berswadio i gynnig am swydd sefydlog fel darlithydd yng Ngholeg y Drindod, Caerfyrddin – a’i gael ei hun wrth law pan lansiodd Gwynfor ei ymgyrch hanesyddol yn yr isetholiad ddwy flynedd yn ddiweddarach. Rhwng y pwysau a osododd arno’i hun i fod yn llenor at iws gwlad, ei euogrwydd ynghylch cefnu ar yr alwedigaeth a fynnai eraill iddo, ei ymdeimlad o ddyletswydd i’w blaid a swydd na fynnai fod ynddi, ni fu dianc wedyn. Ac o hyd ac o hyd drwy ei yrfa, amhosibl iddo oedd dweud Na. Sgets fach i gwmni drama? Pleser. Beirniadu yn yr Eisteddfod? Wrth gwrs. Bwrw golwg dros gasgliad o straeon byrion gan lenor ifanc anghyhoeddedig? Hapus i wneud.

Anodd anghofio’r ymweliad â Llanbedr Pont Steffan, yr haelioni a’r sgwrs – a’r gair o gyngor wrth imi ymadael dan fy maich: ‘Peidiwch â mynd i drafferth o’m rhan i, cofiwch. Peidiwch â gweithio’n rhy galed.’

GWOBRAU CLAWR Y FLWYDDYN CYMRU 2024 AM LYFRAU I BLANT A PHOBL IFANC

Mae Cyngor Llyfrau Cymru wedi cyhoeddi’r llyfrau sydd wedi cyrraedd y rhestrau byrion yn eu Gwobrau Clawr y Flwyddyn am Lyfrau i Blant a Phobl Ifanc a gyflwynir am y tro cyntaf erioed yn 2024.

Mae dau gategori i’r gwobrau – Clawr Llyfr Cymraeg a Chlawr Llyfr Saesneg. Dewiswyd y llyfrau ar y rhestrau byrion gan y naw aelod o Banel Pobl Ifanc y Cyngor Llyfrau. Bydd enillwyr y ddau gategori yn cael eu dewis drwy bleidlais gyhoeddus a gynhelir ar-lein rhwng 12 a 25 Tachwedd. Bydd pleidleisio’n cau am hanner dydd, 25 Tachwedd 2024.

Y llyfrau ar y rhestrau byrion yw:

Clawr Llyfr Cymraeg:

Ac Rwy’n Clywed Dreigiau / And I Hear Dragons Darluniad y clawr gan Eric Heyman. Dyluniad y clawr gan Becka Moor. Golygwyd gan Hanan Issa. Cyhoeddir gan Firefly.

Diwrnod Prysur Darluniad a dyluniad y clawr gan Huw Aaron. Awdur: Huw Aaron. Cyhoeddir gan Wasg Carreg Gwalch.

Mwy o Straeon o’r Mabinogi Darluniad y clawr gan Valériane Leblond. Dyluniad y clawr gan Gwasg Rily Publications. Awdur: Siân Lewis. Cyhoeddir gan Gwasg Rily Publications.

Mynd i Weld Nain Darluniad y clawr gan Lily Mŷrennin. Dyluniad y clawr gan Richard Pritchard. Awdur: Delyth Jenkins. Cyhoeddir gan Y Lolfa.

Clawr Llyfr Saesneg:

Ceri & Deri: 1,2,3 Darluniad y clawr gan Max Low. Dyluniad y clawr gan Joana Rodrigues, Graffeg. Awdur: Max Low. Cyhoeddir gan Graffeg.

Lilly & Myles: The Torch Darluniad y clawr gan Hannah Rounding. Dyluniad y clawr gan Joana Rodrigues, Graffeg. Awdur: Jon Roberts. Cyhoeddir gan Graffeg.

Tapper Watson and the Quest for the Nemo Machine Darluniad y clawr gan Becka Moor. Awdur: Claire Fayers. Cyhoeddir gan Firefly.

The Song that Sings Us Gwaith celf y clawr gan Jane Matthews. Awdur: Nicola Davies. Cyhoeddir gan Firefly.

Sefydlwyd y gwobrau er mwyn dathlu a chydnabod cyfraniad darlunwyr a dylunwyr, a’u gwaith i ddod â straeon yn fyw a chreu llyfrau trawiadol a deniadol sy’n apelio at ddarllenwyr ifanc.

Dywedodd Helgard Krause, Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru: “Rydym mor gyffrous i lansio ein Gwobrau Clawr y Flwyddyn cyntaf erioed eleni er mwyn anrhydeddu a chydnabod ansawdd rhagorol dyluniadau llyfrau i blant a phobl ifanc yng Nghymru.

“Mae’r gwobrau hyn yn dathlu’r dylunwyr a’r darlunwyr talentog hynny sy’n creu cloriau llyfrau i dynnu sylw, sy’n cyfleu dim ond digon o’r stori, ac sydd â’r cydbwysedd perffaith rhwng teitl, awdur a delwedd – ac sydd, yn y pen draw, yn ysbrydoli darllenwyr ifanc i fachu eu llyfr nesa. Rydym yn edrych ymlaen yn arw at weld pa lyfrau fydd yn cael eu dewis fel enillwyr i’r bleidlais gyhoeddus dros yr wythnosau nesaf, ac rydym yn dymuno’r gorau i bawb sydd ar y rhestrau byrion.”

Bydd dylunydd/darlunydd y clawr buddugol yn y ddau gategori yn ennill neu’n rhannu gwobr ariannol o £500. Bydd yr enillwyr yn cael eu penderfynu gan bleidlais gyhoeddus ar-lein rhwng 12 Tachwedd a 25 Tachwedd. Bydd pleidleisio’n cau am hanner dydd, 25 Tachwedd 2024. Gellir pleidleisio unwaith ym mhob categori trwy’r dolen yma:

Pleidleisiwch yma: https://www.surveymonkey.com/r/ClawrLlyfrPlantYFlwyddyn

Cyhoeddir yr enillwyr ar ddydd Iau 28 Tachwedd 2024.

Cymru yn Ffair Lyfrau Frankfurt: Arddangos Cymru yn ffair gynnwys fwyaf y byd

Bydd gan Gymru bresenoldeb yn Ffair Lyfrau Frankfurt fis Hydref eleni am yr ail flwyddyn yn olynol, diolch i gyllid gan Lywodraeth Cymru trwy Cymru Greadigol. Mae Cyngor Llyfrau Cymru yn cydlynu presenoldeb Cymruyn y ffair i hyrwyddo’r llyfrau a’r awduron gorau o Gymru ar lwyfan rhyngwladol.

Cynhelir Ffair Lyfrau Frankfurt bob blwyddyn ym mis Hydref a hi yw’r ffair gynnwys fwyaf yn y byd, gyda chynrychiolaeth o wledydd o bob cwr o’r byd yn teithio i’r Almaen i arddangos y gorau o’u llyfrau a’u llenyddiaeth ar draws pob genre.

Denodd y digwyddiad diwylliannol allweddol hwn 4,000 o arddangoswyr o 95 o wledydd yn 2023, yn ogystal â thros 100,000 o ymwelwyr masnach o 130 o wledydd.[1] Trwy fynychu, gall cyhoeddwyr yng Nghymru gwrdd â chynrychiolwyr o ddiwydiannau creadigol eraill, fel ffilm a gemau, yn ogystal â chyhoeddwyr eraill, i drafod cydweithredu, hawliau a thrwyddedu, ac i feithrin perthnasoedd.

Dywedodd Helgard Krause, Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru: “Rydym yn falch iawn o fod yn cydlynu Cymru yn Frankfurt eleni a mynychu ochr yn ochr â’n cydweithwyr cyhoeddi i ddathlu llenyddiaeth o Gymru a’i chyflwyno i’r byd.

“Mae’r sector cyhoeddi dwyieithog yng Nghymru yn rhan o’r economi sylfaenol sy’n sector blaenoriaeth Llywodraeth Cymru o fewn y Diwydiannau Creadigol. Diolch i Lywodraeth Cymru, mae cyhoeddwyr o Gymru yn cael y cyfle hwn i wneud cysylltiadau busnes newydd o bob rhan o Ewrop a’r byd, i gyfnewid syniadau ac agor marchnadoedd newydd ar gyfer llyfrau a chynnwys o Gymru yn y ddwy iaith.”

Dywedodd Owain Saunders-Jones o gwmni cyhoeddi Atebol: “Mae Ffair Lyfrau Frankfurt yn gyfle arbennig i arddangos diwydiant cyhoeddi Cymru i’r byd cyhoeddi ehangach.

“Yn genedl sy’n llawn creadigrwydd a thalent, mae’n bwysig fod buddsoddiad yn parhau i gefnogi swyddi a’r iaith. Dyma ddiwydiant sy’n rhoi mwynhad, addysg, ymdeimlad o berthyn, a seiliau cadarn i lythrennedd a phob pwnc arall i’n plant. Beth allai fod yn fwy pwysig?”

Dywedodd Gweinidog y Diwydiannau Creadigol, Jack Sargeant: “Rydym wedi ymrwymo i gefnogi cyhoeddwyr ac awduron Cymru ac mae’n newyddion da y byddant yn cael eu cynrychioli eleni eto yn Frankfurt. Rwy’n dymuno pob llwyddiant i’r ddirprwyaeth o Gymru wrth iddynt geisio sicrhau bod mwy o eiriau a straeon o Gymru yn cael eu clywed a’u darllen ledled y byd.”

Mae Ffair Lyfrau Frankfurt ar agor rhwng 16 a 20 Hydref 2024. Gallwch ddarganfod mwy am y ffair yma: Frankfurter Buchmesse | Home

[1] Get to know Frankfurter Buchmesse

Bethan Gwanas yn derbyn yr anrhydedd uchaf ym maes llyfrau plant yng Nghymru:
Cyhoeddi derbynnydd Gwobr Mary Vaughan Jones 2024

Mae Gwobr Mary Vaughan Jones 2024, yr anrhydedd uchaf ym maes llyfrau plant yng Nghymru, wedi ei dyfarnu i Bethan Gwanas, i ddathlu ei chyfraniad rhagorol i lenyddiaeth i blant a phobl ifanc.

Fe gyflwynir y wobr bob tair blynedd gan Gyngor Llyfrau Cymru er cof am Mary Vaughan Jones, a fu farw yn 1983, i berson a wnaeth gyfraniad arbennig i faes llenyddiaeth plant yng Nghymru.

Yn ystod ei gyrfa fel awdur, mae Bethan wedi cyhoeddi 51 o lyfrau amrywiol ar gyfer plant, pobl ifanc, oedolion iaith gyntaf a dysgwyr. Mae hi wedi gwneud cyfraniad eang a gwerthfawr i lenyddiaeth plant a phobl ifanc ac mae ei straeon yn aml yn cynnwys cymeriadau benywaidd cryf a phenderfynol, fel Efa yng nghyfres Y Melanai.

Mae hi wedi ennilll Gwobr Tir na n-Og ddwywaith – gyda Llinyn Trôns yn 2001 a Sgôr yn 2003. Ystyrir nifer o’i llyfrau bellach yn glasuron llenyddol i blant a phobl ifanc, fel Llinyn Trôns, Ceri Grafu, Gwylliaid, Pen Dafad a chyfres Cadi ar gyfer darllenwyr iau.

Dywedodd Helgard Kause, Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru: “Mae cyfraniad Bethan Gwanas at faes llenyddiaeth i blant a phobl ifanc yng Nghymru yn eithriadol ac mae’n bleser cael cyflwyno Gwobr Mary Vaughan Jones 2024 iddi i gydnabod ei chyflawniadau niferus yn y maes hwn. Yn ogystal ag ysgrifennu straeon gwych, mae Bethan yn angerddol am hyrwyddo darllen a llyfrau Cymraeg, ac mae hi’n gweithio’n ddiflino gydag ysgolion a llyfrgelloedd, ac ar-lein, i ysbrydoli plant a phobl ifanc i ddarllen. Llongyfarchiadau mawr i chi, Bethan, ar y wobr haeddiannol hon.”

Dywedodd Bethan Gwanas: “Ges i andros o sioc. Ro’n i mewn pwyllgor ac yn sydyn, mi gerddodd pwysigion y Cyngor Llyfrau i mewn. “Bethan, roeddet ti’n meddwl dy fod ti yma i bwyllgora, ond…” Roedd o’n teimlo fel croes rhwng This Is Your Life a’r Brodyr Bach. Fy ymateb cyntaf oedd, “Be sy haru chi?’ ond wedyn dyma sylweddoli: “Na, dwi’n haeddu hyn!” Wedi oes o wasanaeth, mae rhai’n cael cloc. Dwi’n cael Tlws Coffa Mary Vaughan Jones! A do, dwi wedi dotio, ac yn diolch o waelod calon am yr anrhydedd. Mae’n golygu’r byd i mi.”

Magwyd  Bethan Gwanas yn y Brithdir ger Dolgellau. Ar ôl graddio mewn Ffrangeg ym Mhrifysgol Aberystwyth, cafodd nifer o swyddi gwahanol, gan gynnwys gweithio gyda’r VSO yn Nigeria, dod o hyd i extras ar gyfer Rownd a Rownd, dysgu plant Cymru sut i ganŵio a dringo yng Nglan-llyn, a chyflwyno rhaglenni garddio a theithio ar y cyfryngau.

Cynhelir dathliad arbennig ym mis Tachwedd i ddathlu cyflawniad Bethan ac i gyflwyno’r wobr iddi yng nghwmni teulu a chyfeillion o’r byd llyfrau a thu hwnt.