Jo Bowers, Cadeirydd
Mae Jo Bowers yn Ddeon Cysylltiol ym maes Partneriaethau ym Mhrifysgol Fetropolitan Caerdydd. Bu’n aelod o’r panel beirniaid Saesneg ar gyfer Gwobrau Tir na n-Og 2020 a hi yw’r Cadeirydd yn 2021. Mae llyfrau yn rhan annatod o’i gwaith bob dydd...
Troi dalen newydd i gefnogi iechyd meddwl plant
Mae cynllun newydd yn cael ei lansio yng Nghymru i helpu plant i ddeall a rheoli eu hiechyd meddwl a’u lles drwy ddarllen.
Mae’r rhaglen, sydd wedi cael ei datblygu a’i harwain gan weithwyr iechyd proffesiynol yn ogystal â phlant a’u teuluoedd, yn cael ei chyflwyno yng Nghymru gan yr elusen Asiantaeth Ddarllen mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru a llyfrgelloedd cyhoeddus.
Fel rhan o Ddiwrnod Iechyd Meddwl y Byd, ar ddydd Sadwrn 10 Hydref, mae’r Asiantaeth Ddarllen a’r llyfrgelloedd cyhoeddus yn lansio Darllen yn Well: Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant, gyda chasgliadau o lyfrau ac adnoddau ategol ar gael yn Gymraeg a Saesneg. Cyhoeddwyd y rhestr ddarllen mewn ymateb i’r galw cynyddol am wybodaeth a chyngor gan arbenigwyr i helpu plant i ddeall a rheoli eu hiechyd meddwl a’u lles.
Mae dros filiwn o rieni yn credu y gallai cymorth proffesiynol fod yn llesol i’w plant yn sgil y cyfyngiadau oherwydd y coronafeirws – ac mae Childline wedi cynnal bron i 7,000 o sesiynau cwnsela gyda phlant am effaith yr haint. Mae gan un ym mhob 10 o blant Cymru sydd rhwng pump ac 16 oed broblem iechyd meddwl, ac mae gan lawer mwy broblemau ymddygiad.
Mae’r rhestr ddarllen i blant, Darllen yn Well, yn cynnwys 33 o lyfrau a ddewiswyd i fynd i’r afael â rhai o’r prif heriau sy’n wynebu plant heddiw. Mae’r llyfrau ar y rhestr yn trafod pynciau fel gorbryder a galar, bwlio a diogelwch ar y we, a sut i ddelio â digwyddiadau yn y newyddion. Mae’r rhestr o lyfrau hefyd yn archwilio sut i fyw yn well gydag ystod o gyflyrau ar ôl diagnosis, gan gynnwys Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd (ADHD), Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD), dyslecsia, Anhwylder Gorfodaeth Obsesiynol (OCD) ac anableddau corfforol.
Mae’r rhestr wedi’i hanelu at blant Cyfnod Allweddol 2 ac mae’n cynnwys teitlau sy’n addas ar gyfer ystod eang o lefelau darllen, er mwyn cynnig cymorth i ddarllenwyr llai hyderus, ac i annog plant i ddarllen gyda’u brodyr a’u chwiorydd a’u gofalwyr.
Meddai Karen Napier, Prif Weithredwr yr Asiantaeth Ddarllen: “Mae un ym mhob deg o blant Cymru yn dioddef problemau iechyd meddwl, ac mae digwyddiadau byd-eang diweddar wedi gwneud y broblem yn waeth. Yn yr Asiantaeth Ddarllen, rydyn ni’n credu mewn pŵer darllen i daclo rhai o heriau mwyaf bywyd, ac yn y maes newydd a phwysig yma o’n gwaith byddwn ni’n defnyddio gwybodaeth, cyngor a straeon o ansawdd sydd wedi’u cymeradwyo gan arbenigwyr, i helpu plant i reoli a deall eu teimladau ac i ymdopi mewn cyfnodau anodd.”
Gall llyfrau sydd ar y rhestr gael eu hargymell gan weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol, athrawon ac unrhyw un arall sy’n gweithio gyda phlant a theuluoedd. Mae’r casgliadau o lyfrau ar gael i’w benthyca am ddim o lyfrgelloedd cyhoeddus lleol. Mae’r Asiantaeth Ddarllen yn gweithio gyda Chyngor Llyfrau Cymru er mwyn sicrhau bod llyfrau sydd ar y rhestr ar gael yn Gymraeg.
Meddai Helgard Krause, Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru: “Mae lles plant yn bwysig bob amser, ond mae’r pandemig yma wedi gwneud i ni sylweddoli pa mor bwysig yw gwneud yn siŵr fod gan blant fynediad at adnoddau digidol a phrint maen nhw’n gallu ymddiried ynddyn nhw sy’n helpu i’w cefnogi nhw a’u galluogi nhw i siarad am eu teimladau. Mae’n hanfodol bod y sgyrsiau yma’n gallu digwydd yn iaith gyntaf y plentyn, a dyna pam ein bod ni yn y Cyngor Llyfrau yn falch o fod yn rhan o’r gwaith o gyfieithu’r llyfrau gwych yma.”
Meddai’r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth, yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas: “Rydw i’n falch ein bod ni wedi gallu darparu cyllid i sicrhau’r hawliau er mwyn cynhyrchu a dosbarthu fersiynau electronig o’r llyfrau Cymraeg ar y rhestr i blant. Mae hyn yn hanfodol o ystyried pwysigrwydd cynnwys digidol yn ystod y cyfnod yma. Bydd y cyllid hefyd yn galluogi dosbarthu copïau o fersiynau print o’r llyfrau am ddim i’w defnyddio mewn llyfrgelloedd ledled Cymru ac fel rhan o’r cynlluniau clicio a chasglu. Bydd hwn yn hwb sylweddol i lyfrgelloedd a’u defnyddwyr yng Nghymru.”
Gall y casgliad o lyfrau Darllen yn Well i blant – sydd wedi cael cydnabyddiaeth gan gyrff iechyd blaenllaw, mewn partneriaeth â Chymdeithas Prif Lyfrgellwyr Cymru a chyllid gan Lywodraeth Cymru a Chyngor y Celfyddydau yn Lloegr – gefnogi plant i ddeall a rheoli eu hiechyd meddwl drwy ddefnyddio adnoddau sy’n seiliedig ar dystiolaeth y tu allan i leoliadau clinigol, neu tra eu bod nhw’n aros am driniaeth.
Meddai Vaughan Gething, y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: “Rydw i wrth fy modd y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cymorth ariannol ar gyfer y cynllun pwysig yma, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn ac wedi chwarae rhan sylweddol i gyflawni ein Cynllun Cyflawni ar gyfer Iechyd Meddwl a ‘Mwy na geiriau’, sef ein fframwaith ar gyfer y Gymraeg ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Mae llyfrau wedi bod yn llefydd i bobl chwilio am atebion neu i gael cysur, ac i ddianc, ers amser maith. Rwy’n gobeithio y bydd y fenter yma’n ysbrydoli plant a theuluoedd i ddarllen er eu lles a’u mwynhad. Does dim diwedd ar bŵer darllen, felly gadewch i ni ddefnyddio rhywfaint o’r egni yna i daclo’r heriau cynyddol mae plant yn eu hwynebu gyda’u hiechyd meddwl.”
Meddai Bethan Hughes, Prif Lyfrgellydd a chynrychiolydd ar ran Cymdeithas Prif Lyfrgellwyr Cymru: “Rydyn ni’n falch iawn fod Darllen yn Well: Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant yn cael ei lansio yma yng Nghymru fel cynllun dwyieithog, ac yn gyffrous i weithio gyda’n partneriaid i wireddu’r cynllun.
“Mae darllen, yn ei hanfod, yn llesol, ac mae darllen er mwyn deall emosiynau a theimladau yn hanfodol i ni i gyd, ac yn arbennig i blant wrth iddyn nhw ddysgu i ddeall y byd o’u cwmpas a’u hymateb nhw iddo.
“Bydd y cynllun yma’n gyfle i ni roi yn nwylo plant, yn eu dewis iaith, lyfrau sydd wedi eu dethol yn ofalus i gynnig cymorth iddyn nhw ddeall eu teimladau, drwy gyfrwng geiriau, lluniau a’r dychymyg.
“Mae pobl yn ymddiried yn eu llyfrgell leol fel lle i gael cymorth a gwybodaeth ddi-duedd, yn lleol yn eu cymuned, mewn lleoliad sydd ddim yn un clinigol a heb unrhyw fath o stigma yn gysylltiedig ag o. Mae’r cynllun yma’n enghraifft arall o sut y gallwn gynnig y cymorth yma.”
Darllen yn Well: Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant yw’r trydydd cynllun Darllen yn Well i gael ei gyflwyno yng Nghymru ar ôl llwyddiant y casgliadau o lyfrau ar ddementia a iechyd meddwl.
I gael rhagor o wybodaeth am y llyfrau Darllen yn Well i blant, ewch i: reading-well.org.uk/cymru
Syniad Seran Dolma am nofel i oedolion ifanc yn cipio gwobr y Cyfeillion
Seran Dolma o Benrhyndeudraeth yw enillydd cystadleuaeth ar gyfer syniadau am nofelau Cymraeg i oedolion ifanc a drefnwyd gan Gyfeillion Cyngor Llyfrau Cymru.
Seran Dolma o Benrhyndeudraeth yw enillydd cystadleuaeth ar gyfer syniadau am nofelau Cymraeg i oedolion ifanc a drefnwyd gan Gyfeillion Cyngor Llyfrau Cymru.
Cafodd y newyddion ei gyhoeddi ar raglen Aled Hughes ar BBC Radio Cymru fore Mawrth, 29 Medi 2020.
Bydd Seran, sy’n fam i ddau o blant 8 a 3 oed, yn derbyn gwobr o £1,000 gan y Cyfeillion, ynghyd â chyfle am gyngor ar sut i ddatblygu ei gwaith yn nofel ar gyfer ei chyhoeddi.
Cafwyd ymateb ardderchog i’r gystadleuaeth, gydag 21 o geisiadau yn dod i law’r panel beirniaid oedd yn cynnwys y cyfansoddwr a’r cyn-lyfrgellydd Robat Arwyn, yr awdur Meinir Pierce Jones, a Gwawr Maelor, sy’n ddarlithydd mewn Addysg Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor.
Yn ôl y beirniaid, roedd hon yn “gystadleuaeth gref” ac yn ogystal â’r enillydd, cafodd tri awdur arall eu gosod yn y dosbarth cyntaf gyda’r panel yn nodi bod yma syniadau am nofelau oedd yn “werth eu cyhoeddi”. Y tri a ddaeth yn agos at y brig oedd Eurgain Haf, Cynan Llwyd a Llio Maddocks.
Roedd gofyn i’r ymgeiswyr anfon penodau cyntaf nofel Gymraeg i oedolion ifanc, yn ogystal â synopsis o weddill y stori.
Syniad am stori wedi’i gosod yn y dyfodol a gyflwynwyd gan Seran Dolma, yn dwyn y teitl ‘Y Nendyrau’. O ganlyniad i newid hinsawdd, mae lefel y môr wedi codi’n aruthrol a miloedd o bobl wedi colli eu cartrefi.
Mae Daniel, 15 oed, yn un o’r rhai ffodus, yn byw gyda’i dad ac eraill mewn tŵr lle mae’r ddau lawr isaf, fel gweddill y ddinas, o dan y dyfroedd. Ond un diwrnod, mae’n gweld merch ifanc, gwallt tywyll, yn codi llaw arno o’r tŵr gyferbyn – tŵr a oedd, i bob golwg, yn hollol wag.
Dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, Robat Arwyn: “Fe wnaeth y nofel ôl-apocalyptaidd hon fy rhwydo o’r frawddeg gyntaf un, wrth i Daniel a Rani wynebu sawl her yn eu hymdrech i warchod eu teuluoedd a chadw’n saff. Mae’r naratif yn llifo’n braf mewn arddull eglur a hynod ddarllenadwy, ac mae’r cymeriadau a’u sefyllfa ddirdynnol yn dal i droi yn fy mhen.”
Wrth siarad am gystadleuaeth y Cyfeillion, dywedodd Seran Dolma: “Rydw i mor ddiolchgar i Gyfeillion y Cyngor Llyfrau am y cyfle yma, ac i’r beirniaid am ddewis ‘Y Nendyrau’ fel enillydd y gystadleuaeth. Mae’n hwb anferth i fy hyder i fel awdur, ac yn rhoi gobaith i mi bod yna farchnad i’r nofel ac y bydd yn bosibl ei chyhoeddi yn y pen draw.”
Ym mis Chwefror 2019, fe fynychodd Seran Dolma gwrs Ysgrifennu a Darlunio i Blant fel darlunydd yng Nghanolfan Ysgrifennu Tŷ Newydd, cwrs a drefnwyd ar y cyd gan y Cyngor Llyfrau a Llenyddiaeth Cymru.
Yn gynharach eleni, cafodd ei derbyn ar Gynllun Mentora Llenyddiaeth Cymru ar gyfer awduron ar ddechrau eu gyrfa.
“Mae’n rhaid i mi gymryd y cyfle yma hefyd i ddiolch i Lenyddiaeth Cymru ac i fy mentor, Lleucu Roberts,” ychwanegodd Seran. “Rydw i’n parhau i weithio ar y nofel, ac rwy’n anelu at gael drafft o’r gwaith ysgrifenedig yn barod cyn y Nadolig. Mae yna elfen weledol hefyd, fydd efallai’n cymryd ychydig yn hirach, ond dwi’n gobeithio y bydd yr holl waith wedi ei gwblhau yn fuan yn 2021.”
Dywedodd Cadeirydd Cyfeillion y Cyngor Llyfrau, Ion Thomas: “Wrth noddi’r gystadleuaeth hon, ein nod oedd cynyddu’r dewis o nofelau Cymraeg ar gyfer pobl ifanc ac rydyn ni wrth ein bodd gyda’r ymateb a’r amrywiaeth o syniadau a gafwyd. Ein gobaith yw y bydd yn hwb nid yn unig i’r enillydd ond i sawl un arall o’r awduron i fynd ati i ddatblygu ac i gwblhau eu gwaith, a thrwy hynny ymestyn yr arlwy a denu darllenwyr newydd.”
Dywedodd Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau, Helen Jones: “Hoffem ddiolch i bob un o’r ymgeiswyr ac i’r beirniaid am eu gwaith arbennig, gan estyn llongyfarchiadau gwresog i Seran Dolma. Hoffem ddiolch hefyd i Gyfeillion y Cyngor am noddi’r gystadleuaeth bwysig hon a fydd yn helpu i sicrhau bod llyfrau o safon sy’n cydio yn y dychymyg ar gael yn Gymraeg i’n pobl ifanc.”
Pedwar o E-lyfrau Byr a Bachog ar gael am ddim
Bydd casgliad o lyfrau byr a bachog gan awduron o Gymru ar gael i’w lawrlwytho am ddim yr haf hwn.
O stori garu i gariad at gŵn anhygoel, ac o heriau rhedeg eithafol i fyd coll, mae Cyngor Llyfrau Cymru wedi trefnu bod y pedwar teitl diweddaraf yn y gyfres boblogaidd Stori Sydyn ar gael fel e-lyfrau mewn cydweithrediad â chyhoeddwyr y gyfres, y Lolfa a Rily.
Ac am gyfnod o un mis yn unig rhwng 8 Mehefin ac 8 Gorffennaf 2020, bydd modd eu lawrlwytho yn rhad ac am ddim oddi ar blatfform digidol newydd amam.cymru.
Ymhlith yr awduron mae’r anturiaethwr eithafol Huw Jack Brassington, yr awdur Cynan Llwyd, y newyddiadurwr a’r darlithydd Ifan Morgan Jones, a’r awdur a newyddiadurwraig Alison Stokes.
Nod y cynllun Stori Sydyn/Quick Reads yw annog darllen yng Nghymru trwy gyfrwng teitlau byrion, gafaelgar sydd hefyd ar gael fel llyfrau clawr meddal o siopau llyfrau ac o wefan gwales.com am £1 yr un, neu drwy lyfrgelloedd.
Dywedodd Angharad Wyn Sinclair, Rheolwr Cynlluniau Hyrwyddo Darllen gyda’r Cyngor Llyfrau: “O ganlyniad i gyfyngiadau Covid-19, rydyn ni am y tro cyntaf yn cynnig llyfrau Stori Sydyn am ddim am gyfnod o fis fel e-lyfrau. Mae’r teitlau yma’n benthyg eu hunain yn berffaith i’r cyfnod anarferol hwn. Maen nhw’n dal ein dychymyg ac yn ein tywys i fyd arall, ond maen nhw’n ddigon byr i’w darllen mewn diwrnod neu eu codi’n achlysurol a’u mwynhau un bennod ar y tro. Beth sydd hefyd yn arbennig am y llyfrau Stori Sydyn yw eu bod yn addas ar gyfer ystod eang o ddarllenwyr yn ogystal â phobl sy’n llai tebygol o godi llyfr fel arfer.”
Dan ofal Cyngor Llyfrau Cymru, caiff cynllun Stori Sydyn/Quick Reads ei gefnogi’n ariannol gan Lywodraeth Cymru er mwyn sicrhau bod deunydd gwreiddiol ar gael yn y Gymraeg a’r Saesneg sydd o ddiddordeb i gynulleidfa yng Nghymru.
Dywedodd y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams “Rwy’n falch iawn bod Cyngor Llyfrau Cymru yn darparu’r teitlau hyn yn ddigidol ac am ddim yng ngoleuni’r pandemig cyfredol. P’un a yw’r rhain yn cael eu defnyddio fel ffordd o gefnogi dysgu, neu ddim ond fel ffordd o ddianc rhag realiti bob dydd, gall darllen fod yn rym pwerus, yn enwedig yn yr amseroedd rhyfedd a chythryblus hyn..
“Rhan o’n Cenhadaeth Genedlaethol yw darparu sgiliau llythrennedd lefel uchel i bob dysgwr sy’n ffurfio sylfeini pob dysgu ac y gellir eu trosglwyddo i fywyd pob dydd a byd gwaith. Bydd llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol yn sgiliau trawsgwricwlaidd gorfodol o fewn Cwricwlwm Cymru 2022.”
O’r pedwar teitl sy’n cael eu cyhoeddi eleni, mae dau yn Gymraeg a dau yn Saesneg, gydag un llyfr ffuglen ac un ffeithiol yn y naill iaith a’r llall.
Herio i’r Eithaf – Huw Jack Brassington (Y Lolfa). Mae Huw Jack Brassington yn herio’i gorff a’i feddwl i’r eithaf mewn rasys anhygoel o anodd ar draws y byd, fel y 47 Copa, y Pioneer a’r Coast to Coast. Mae ei stori’n mynd â ni i fyd triathlon, rhedeg a seiclo, ac mae’n dysgu gwersi caled ar hyd y daith.
Pobl Fel Ni – Cynan Llwyd (Y Lolfa). Mae digwyddiadau’r nofel yn ymestyn dros gyfnod o tua 24 awr mewn dinas yng Nghymru yn y dyfodol agos, gydag agweddau a rhethreg hiliol, gwleidyddiaeth asgell dde a sefyllfa economaidd fregus yn gefnlen. Mae’n dilyn hanes Nathan a Sadia, sy’n gariadon, wrth iddyn nhw fynychu cyngerdd. Yn ystod y cyngerdd daw ffrwydrad ac mae’r ddau’n cael eu gwahanu.
Hidden Depths – Ifan Morgan Jones (Rily). Mae Rees wedi bod yn rhedeg i ffwrdd ar hyd ei oes. Ond pan wêl mai ffaith yn hytrach na ffuglen yw chwedl o’i blentyndod, mae’n cael ei dynnu’n ddyfnach i fyd cudd sy’n datgelu gwirionedd cythryblus – nid yn unig am ei bresennol, ond am ei orffennol hefyd. Mae’r dewis yn glir: dal yn ôl neu aros ac ymladd.
Dogs for Life – Alison Stokes (Rily). Yn aml, ein cŵn yw’n ffrindiau gorau ac maen nhw’n rhannu cwlwm arbennig gyda ni. Ond beth petai’ch ci yn fwy nag anifail anwes yn unig? Mae’r llyfr yma yn rhannu straeon am anifeiliaid sydd â swyddi pwysig iawn i’w gwneud, ac yn dangos sut mae rhai anifeiliaid anhygoel yn newid bywydau’r bodau dynol sy’n eu caru.
Bydd y teitlau ar gael i’w lawrlwytho am ddim o blatfform amam.cymru rhwng 8 Mehefin ac 8 Gorffennaf, gyda chopïau clawr meddal ar gael i’w prynu am £1 o siopau llyfrau ar hyd a lled Cymru neu o wefan gwales.com y Cyngor Llyfrau.
Gellir benthyg detholiad eang o lyfrau Stori Sydyn o lyfrgelloedd hefyd, naill ai fel e-lyfrau neu gopïau caled pan fyddan nhw’n ail gychwyn eu gwasanaeth.
