Nofel hanesyddol i bobl ifanc am iaith a hunaniaeth Gymreig yn cipio Gwobr Tir na n-Og 2021

Nofel hanesyddol i bobl ifanc am iaith a hunaniaeth Gymreig yn cipio Gwobr Tir na n-Og 2021

Mai 21, 2021

The Short Knife gan Elen Caldecott (Andersen Press, 2020) – nofel bwerus a chyffrous i bobl ifanc wedi’i gosod yn yr Oesoedd Canol cynnar – sydd wedi dod i’r brig yng nghategori Saesneg Gwobrau Tir na n-Og 2021 ar gyfer llenyddiaeth plant a phobl ifanc.

Ysgrifennwyd The Short Knife fel rhan o ddoethuriaeth yr awdur mewn Ysgrifennu Creadigol lle bu’n edrych ar y cyfleoedd creadigol y mae ysgrifennu dwyieithog yn eu cynnig. Dyma’r tro cyntaf i Elen ennill Gwobr Tir na n-Og.

Datgelwyd enw’r llyfr buddugol ar raglen y Radio Wales Arts Show nos Wener, 21 Mai, gyda’r awdur yn derbyn gwobr ariannol o £1,000 yn ogystal â cherdd a gomisiynwyd yn arbennig gan Fardd Plant Cymru, Gruffudd Owen.

Mae gwobrau blynyddol Tir na n-Og, sydd wedi’u dyfarnu ers 46 o flynyddoedd bellach, eleni’n dathlu’r llyfrau gorau i blant ac oedolion ifanc yng Nghymru a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Fe’u trefnir gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan gymdeithas y llyfrgellwyr, CILIP Cymru.

Nofel ar gyfer yr oedran 12+ yw The Short Knife gan Elen Caldecott. Mae’r stori wedi’i gosod ganrifoedd maith yn ôl, yn yr Oesoedd Canol cynnar, yn 454, ar adeg pan oedd hunaniaeth Gymreig newydd yn dod i’r amlwg, pan oedd y Rhufeiniaid wedi gadael, a’r Brythoniaid a’r Sacsoniaid yn brwydro i feddiannu tiriogaethau gwahanol.

Y prif gymeriad, Mai, sy’n adrodd y stori. Mae’n ferch ifanc a hyd yma mae eu tad wedi llwyddo i’w chadw hi a’i chwaer Haf yn ddiogel. Mae’r stori’n dechrau wrth i ymladdwyr Sacsonaidd gyrraedd eu fferm, gan orfodi’r teulu i ffoi i’r bryniau lle mae rhyfelwyr Brythonaidd yn cuddio. Dilynwn ymdrechion Mai i oroesi mewn byd peryglus lle gall siarad ei mamiaith arwain at farwolaeth, a lle mae’n dod i ddrwgdybio hyd yn oed y bobl hynny mae hi’n eu caru fwyaf.

Dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, Jo Bowers: “Llongyfarchiadau i The Short Knife gan Elen Caldecott, stori ragorol a gwreiddiol ac iddi naratif a llais benywaidd cryf a thro annisgwyl, sy’n gafael o’r cychwyn cyntaf. Dyma nofel sydd wedi’i hysgrifennu’n huawdl gydag iaith delynegol drwyddi draw, wedi’i gosod yn yr Oesoedd Canol cynnar ar adeg bwysig yn hanes Cymru.”

Dywedodd Elen Caldecott: “Dwi wrth fy modd bod The Short Knife wedi ennill y wobr hon. Pan mae rhywun yn ysgrifennu am ei gartref, mae’r derbyniad mae’r nofel yn ei gael gan bobl sy’n byw yno yn hynod o bwysig. Mae’n meddwl y byd i mi fod y llyfr yn cael ei hyrwyddo a’i gefnogi. Diolch yn fawr i bawb sydd ynghlwm â Gwobrau Tir na n-Og!”

Y ddau lyfr arall ar y rhestr fer Saesneg oedd The Quilt gan Valériane Leblond (Y Lolfa), am deulu yn ymfudo o Gymru i America ar droad yr ugeinfed ganrif, a Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth (Orion), stori gyfoes sydd wedi’i gosod mewn fforest law Geltaidd yng ngogledd Cymru.

Dywedodd Helen Jones, Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau: “Mae’r categori yma yn dathlu ac yn gwobrwyo’r nofel Saesneg orau ac iddi gefndir Cymreig dilys a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Mae’n hynod o bwysig i ni yn y Cyngor Llyfrau bod deunydd darllen safonol a chyffrous sy’n adlewyrchu agweddau ar fywyd yng Nghymru ar gael i’n plant a’n pobl ifanc. Llongyfarchiadau gwresog i Elen ac i bawb fu’n rhan o’r gwobrau eleni.”

Dywedodd Amy Staniforth o CILIP Cymru: “Rydym wrth ein bodd yn noddi gwobrau uchel eu bri Tir na n-Og unwaith eto eleni, gan helpu plant a phobl ifanc i ganfod profiadau darllen newydd sy’n dangos bywyd drwy lens Gymreig. Llongyfarchiadau mawr i’r enillwyr ar eu llwyddiant arbennig ac i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r broses o ddod â’r llyfrau gwych yma i’n silffoedd.”

Dywedodd Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau, Helgard Krause: “Mae Gwobrau Tir na n-Og wedi bod yn anrhydeddu’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc yng Nghymru ers bron i hanner canrif bellach, gan gynnig platfform i ddathlu a hyrwyddo doniau awduron a darlunwyr. Diolch o galon i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r gystadleuaeth eleni ac i bawb sy’n creu cynnwys rhagorol i’n hysbrydoli, ein haddysgu a’n swyno ni fel darllenwyr yn ystod blwyddyn hynod heriol.”

Datgelwyd enillwyr y categorïau Cymraeg ar raglen Heno ar S4C nos Iau, 20 Mai. Casia Wiliam oedd yn fuddugol yn y categori cynradd am ei nofel Sw Sara Mai (Y Lolfa), gyda #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch) yn cipio’r brif wobr yn y categori uwchradd. Dyma’r tro cyntaf i’r naill a’r llall ennill Gwobr Tir na n-Og.

Mae holl lyfrau Gwobrau Tir na n-Og ar gael yn eich siop lyfrau neu eich llyfrgell leol.

Cefndir Elen Caldecott:

Cafodd Elen ei geni a’i magu ger Llangollen, lle mae ei theulu’n dal i fyw. Mae wedi cyhoeddi nifer o lyfrau i blant yn ystod y degawd diwethaf. Ysgrifennodd ei nofel ddiweddaraf, The Short Knife, fel rhan o’i PhD mewn Ysgrifennu Creadigol lle bu’n archwilio’r cyfleoedd creadigol y mae ysgrifennu dwyieithog yn eu cynnig. Cyn dod yn awdur, fe hyfforddodd i fod yn archeolegydd ac mae ganddi gariad at hanes, sydd yn ddylanwad pwysig arall ar ei gwaith. Ar hyn o bryd mae’n dysgu’n rhan-amser ym Mhrifysgol Caerhirfryn. @ElenCaldecott

Ynghylch y gwobrau

  • Sefydlwyd Gwobrau Tir na n-Og yn 1976 i wobrwyo’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc, a thrwy hynny hybu prynu a darllen llyfrau da. Cyngor Llyfrau Cymru sy’n eu trefnu.
  • Ers 1976, mae rhai o awduron mwyaf blaenllaw Cymru wedi ennill y wobr gan gynnwys Emily Huws, T Llew Jones, Caryl Lewis, Gareth F Williams, Manon Steffan Ros ac Angharad Tomos (a’r ddwy olaf ar restr fer Tir na n-Og 2021).
  • Cyflwynir tair gwobr o £1,000 i enillwyr y tri chategori.
  • Mae’r gwobrau’n cael eu noddi gan CILIP Cymru, Sefydliad Siartredig Llyfrgellwyr a Gweithwyr Gwybodaeth Cymru.
  • Panel beirniaid ar gyfer y gwobrau Saesneg: Jo Bowers (Cadeirydd y panel a Deon Cysylltiol Partneriaethau yn Ysgol Addysg Prifysgol Metropolitan Caerdydd), Jannat Ahmed (Swyddog Marchnata a Thanysgrifiadau Poetry Wales), Pooja Antony (athrawes ysgol gynradd) ac Alex Ball (Uwch Gynorthwyydd Llyfrgell, Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili).

Straeon cyfoes am ddewrder dwy ferch yn cipio Gwobrau Tir na n-Og 2021

Straeon cyfoes am ddewrder dwy ferch yn cipio Gwobrau Tir na n-Og 2021

Mai 20, 2021

Straeon cyfoes am ddewrder dwy ferch mewn sefyllfaoedd heriol ond gwahanol iawn sydd wedi cipio’r prif wobrau ar gyfer llyfrau Cymraeg i blant a phobl ifanc yng Ngwobrau Tir na n-Og 2021.

Casia Wiliam sy’n fuddugol yn y categori cynradd am ei nofel Sw Sara Mai (Y Lolfa), gyda #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch) yn dod i’r brig yn y categori uwchradd. Dyma’r tro cyntaf i’r ddwy ennill Gwobr Tir na n-Og.

Cyhoeddwyd enwau’r enillwyr ar raglen Heno ar S4C am 19:00 nos Iau, 20 Mai, ac mae’r awduron yn derbyn gwobr ariannol o £1,000 yr un yn ogystal â cherdd gomisiwn gan Fardd Plant Cymru, Gruffudd Owen.

Mae Gwobrau Tir na n-Og yn dathlu’r gorau o blith llyfrau i blant ac oedolion ifanc a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Fe’u trefnir yn flynyddol gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan gymdeithas y llyfrgellwyr, CILIP Cymru.

Enillydd y categori cynradd

Stori gyfoes yw Sw Sara Mai am ferch tua naw oed o’r enw Sara Mai sy’n byw yn sw ei rhieni ac sy’n ei chael hi’n haws i ddeall ymddygiad creaduriaid rhyfeddol y lle nag ymddygiad merched eraill ei dosbarth ysgol.

Wrth drafod y llyfr, dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, T Hywel James: “Dyma nofel sydd yn ymdrin â phwnc cyfoes gan ddelio â bwlio a rhagfarn yn erbyn pobl o gefndir neu dras wahanol. Mae’n gyfrol sydd yn llenwi bwlch pwysig yn y ddarpariaeth ar gyfer yr oedran ac yn gam yn y cyfeiriad cywir er mwyn adlewyrchu yn well y Gymru amrywiol a chynhwysol o’n cwmpas.”

Dywedodd Casia Wiliam, sy’n byw yng Nghaernarfon: “Dwi wedi gwirioni! Dwi’n darllen gwaith gan awduron sydd wedi ennill Gwobr Tir na n-Og ers ’mod i’n ddim o beth, a dwi’n methu coelio ’mod i yn yr un cae â nhw! Rydw i hefyd yn hynod o falch o Sara Mai – hi ydi’r enillydd go iawn. Mae mor bwysig bod Cymry bach sydd yn ddu neu’n hil-gymysg yn gweld eu hunain yn brif gymeriadau mewn llyfrau Cymraeg, felly mae’n golygu cymaint i mi fod y llyfr wedi derbyn y gydnabyddiaeth arbennig yma.”

Cafodd y ddau lyfr arall ar y rhestr fer Gymraeg yn y categori cynradd ganmoliaeth uchel gan y beirniaid, sef Ble Mae Boc? Ar Goll yn y Chwedlaugan Huw Aaron (Y Lolfa) lle mae angen dod o hyd i’r ddraig fach, Boc, sy’n cuddio ar bob tudalen, a Mae’r Cyfan i Ti gan Luned Aaron (Atebol) lle caiff plentyn ei gyflwyno i ryfeddodau byd natur.

Enillydd y categori uwchradd

Nofel ar gyfer plant yn eu harddegau hŷn a enillodd y categori uwchradd. Mae #helynt gan Rebecca Roberts yn adrodd stori merch yn ei harddegau a’r hyn sydd yn digwydd iddi ar ôl colli’r bws i’r ysgol un bore – digwyddiad digon cyffredin ond un sydd yn newid cwrs ei bywyd.

Dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, T Hywel James: “Dyma stori sydd yn cydio o’r dechrau i’r diwedd gan gyfleu rhywfaint o realiti effaith tlodi a thrais yn y cartref ar berson ifanc yn y Gymru cyfoes. Mae portread sensitif a chynnil iawn o brif gymeriad gydag anabledd wedi ei gynnwys yn grefftus iawn yn y stori – ond merch ddewr, nid ei hanabledd, yw ffocws y dweud. Fel panel credwn fod y nofel hon yn esiampl ardderchog, ‘clasurol’ hyd yn oed, o genrellenyddiaeth i’r arddegau – ac nid camp hawdd yw cyflawni hynny.”

Dywedodd Rebecca Roberts, sy’n byw ym Mhrestatyn: “Mae #helynt yn stori am garu dy hun, am fod yn wahanol ac yn falch o’r ffaith – neges dwi’n meddwl mae angen i bobl ifanc ei chlywed yn aml. Mae Rachel mor agos at fy nghalon, felly roeddwn i wrth fy modd o glywed bod y beirniaid yn teimlo’r un fath â minnau. Mae wir yn anrhydedd ac yn uchafbwynt anhygoel. Mawr yw fy niolch i bawb a helpodd i ddwyn #helynt i’r byd.”

Roedd canmol hefyd ar y ddwy nofel arall ar y rhestr fer uwchradd Gymraeg, sef Llechi gan Manon Steffan Ros (Y Lolfa), am lofruddiaeth Gwenno berffaith, brydferth, glyfar ym Methesda, ac Y Castell Siwgr gan Angharad Tomos (Gwasg Carreg Gwalch), am brofiadau dirdynnol caethferch ifanc ar blanhigfa teulu’r Penrhyn yn Jamaica a morwyn sy’n gweithio yng Nghastell Penrhyn yng Ngwynedd.

Dywedodd Helen Jones, Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau: “Llongyfarchiadau gwresog i awduron a chyhoeddwyr y llyfrau buddugol, a’r holl deitlau gwych eraill a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Nid tasg hawdd oedd i’r beirniaid ddewis dau enillydd o blith y cyfrolau rhagorol a ddaeth i law yn y categorïau cynradd ac uwchradd Cymraeg, ac mae hynny’n dyst i’r cyfoeth o dalent sydd gennym ar draws pob agwedd o’r sector llyfrau yng Nghymru.”

Dywedodd Amy Staniforth o CILIP Cymru: “Rydym wrth ein bodd yn noddi gwobrau uchel eu bri Tir na n-Og unwaith eto eleni, gan helpu plant a phobl ifanc i ganfod profiadau darllen newydd sy’n adlewyrchu bywyd drwy lens Gymreig. Llongyfarchiadau mawr i’r enillwyr ar eu llwyddiant arbennig ac i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r broses o ddod â’r llyfrau gwych yma i’n silffoedd.”

Dywedodd Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau, Helgard Krause: “Mae Gwobrau Tir na n-Og wedi bod yn anrhydeddu’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc yng Nghymru ers bron i hanner canrif bellach, gan gynnig llwyfan i ddathlu a hyrwyddo doniau awduron a darlunwyr sy’n creu deunydd unigryw yn Gymraeg. Diolch o galon i’r rheiny sydd wedi bod yn rhan o’r gystadleuaeth eleni ac i bawb sy’n creu cynnwys rhagorol i’n hysbrydoli, ein haddysgu a’n diddanu fel darllenwyr yn ystod blwyddyn eithriadol o heriol.”

Caiff enillydd rhestr fer Saesneg Gwobrau Tir na n-Og 2021 ei ddatgelu ar raglen y Radio Wales Arts Show am 18:30 nos Wener, 21 Mai 2021. Mae tri theitl ar y rhestr fer sef Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth (Orion), The Short Knife gan Elen Caldecott (Andersen Press), a The Quilt gan Valériane Leblond (Y Lolfa).

Mae holl lyfrau Gwobrau Tir na n-Og ar gael yn eich siop lyfrau neu eich llyfrgell leol.

Rhagor o wybodaeth am yr awduron buddugol

Rebecca Roberts: Mae Rebecca yn byw ym Mhrestatyn gyda’i gŵr a’i phlant. Mynychodd Ysgol Glan Clwyd ac yna Brifysgol Bangor, lle graddiodd mewn Saesneg ac Ysgrifennu Creadigol yn 2006. Mae hi’n gyfieithydd i’r Mudiad Meithrin, a hefyd yn cynnal seremonïau dyneiddiol, digrefydd. Cyhoeddwyd Mudferwi, ei nofel gyntaf i oedolion, gan Wasg Carreg Gwalch yn 2019, ac fe’i dilynwyd ar gychwyn 2020 gan nofel Saesneg, Eat. Sleep. Rage. Repeat.(Gwasg Gomer). #helynt yw ei nofel gyntaf i bobl ifanc. Yn ei hamser rhydd mae hi’n hoffi cerdded, darllen ffuglen, ac yn debyg i Rachel (prif gymeriad #helynt) mae hi wrth ei bodd yn gwrando ar gerddoriaeth roc.

Casia Wiliam: Mae Casia yn fardd ac yn awdur sydd hefyd wedi addasu nifer o gyfrolau i’r Gymraeg. Mynychodd Ysgol Botwnnog ac yna Prifysgol Aberystwyth, lle graddiodd mewn Saesneg ac Ysgrifennu Creadigol. Casia oedd Bardd Plant Cymru 2017–19, a Sw Sara Mai yw ei hail nofel wreiddiol i blant. Pan nad yw’n sgwennu, mae’n gweithio i’r elusen Disasters Emergency Committee sy’n codi arian i helpu pobl pan mae trychinebau’n digwydd yn rhai o wledydd tlota’r byd.

Ynghylch y gwobrau

  • Sefydlwyd Gwobrau Tir na n-Og yn 1976 i wobrwyo’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc, a thrwy hynny hybu prynu a darllen llyfrau da. Cyngor Llyfrau Cymru sy’n eu trefnu.
  • Ers 1976, mae rhai o awduron mwyaf blaenllaw Cymru wedi ennill y wobr gan gynnwys Emily Huws, T Llew Jones, Caryl Lewis, Gareth F Williams, Manon Steffan Ros ac Angharad Tomos.
  • Cyflwynir tair gwobr o £1,000 i enillwyr y tri chategori.
  • Mae’r gwobrau’n cael eu noddi gan CILIP Cymru, Sefydliad Siartredig Llyfrgellwyr a Gweithwyr Gwybodaeth Cymru.
  • Y panel beirniaid ar gyfer y gwobrau Cymraeg: Hywel James (Cadeirydd y panel a chyn-Brif Lyfrgellydd Cyngor Gwynedd), Morgan Dafydd (sylfaenydd gwefan Sôn am Lyfra), Alun Horan (cynhyrchydd teledu, Tinopolis) a Nia Morais (awdur a chynorthwyydd dysgu).
Cyhoeddi fideo arbennig i nodi wythnos ymwybyddiaeth iechyd meddwl 2021

Cyhoeddi fideo arbennig i nodi wythnos ymwybyddiaeth iechyd meddwl 2021

Mai 13, 2021

I nodi wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl 2021 rydym yn falch iawn o gyhoeddi fideo arbennig sy’n cyflwyno cynllun Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant.

 

Mae Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant yn darparu darllen defnyddiol i gefnogi iechyd meddwl a lles plant. Mae’r llyfrau’n darparu gwybodaeth, straeon a chyngor gyda sicrwydd ansawdd. Mae llyfrau wedi cael eu dewis a’u hargymell gan weithwyr iechyd proffesiynol a’u cynhyrchu ar y cyd gyda phlant a theuluoedd.

Caiff cynllun Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn ei arwain gan The Reading Agency a’r nod yw cynorthwyo pobl i ddeall a rheoli eu hiechyd a’u lles drwy gyfrwng deunydd darllen defnyddiol.

Mae’r llyfrau i gyd wedi’u cymeradwyo gan gyrff iechyd blaenllaw, yn ogystal â phobl sy’n byw gyda’r cyflyrau a gwmpesir.

Gall gweithwyr iechyd proffesiynol argymell y llyfrau, neu gallwch chi fynd i’ch llyfrgell leol a benthyg llyfr eich hun.

Yng Nghymru, mae’r Cyngor Llyfrau yn gweithio gyda The Reading Agency i sicrhau bod teitlau ar y rhestrau ar gael yn Gymraeg, ac mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi The Reading Agency i ddarparu Darllen yn Well ymhob un o’r 22 o awdurdodau llyfrgell yng Nghymru.

Mae manylion pellach i’w cael ar wefan The Reading Agency – Darllen yn Well