Cynhaliwyd cystadlaethau Darllen Dros Gymru eleni mewn ffordd dra wahanol i’r arfer. Yr un oedd y tasgau i’r darllenwyr; trafod llyfr oddi ar restr ddarllen a chyflwyno perfformiad i ddenu eraill at ddarllen y llyfr. Llinos Penfold oedd yn beirniadu’r trafod a Mari Lovgreen yn beirniadu’r perfformiadau. Ond dan amgylchiadau gwahanol y cyfnod sydd ohoni, bu’n rhaid cynnal y gystadleuaeth ar-lein.
Disgyblion Blynyddoedd 3 a 4 oedd y cyntaf i gystadlu. Ysgol y Felinheli ddaeth i’r brig trwy drafod Llyfr Adar Mawr y Plant gan Onwy Gower (Y Lolfa) a chyflwyno perfformiad yn seiliedig ar Cadi a’r Celtiaid gan Bethan Gwanas (Y Lolfa). Daeth Ysgol y Gelli ac Ysgol Llanbrynmair yn gydradd ail ac Ysgol Penrhyn-coch ddaeth yn drydydd.
Yng nghystadleuaeth blynyddoedd 5 a 6 Ysgol Eglwyswrw gipiodd y wobr gyntaf trwy drafod Asiant A: Her Ll gan Anni Llŷn (Y Lolfa) a chyflwyno perfformiad yn seiliedig ar Trio: Antur y Castell gan Manon Steffan Ros (Atebol). Ysgol Gymraeg Rhydaman ddaeth yn ail ac Ysgol Y Wern oedd yn drydydd.
Dwedodd y beirniaid ei bod hi wedi bod yn fraint beirniadu’r gystadleuaeth a bod yn holl blant, athrawon a chynorthwywyr wedi gwneud ymdrech wych gyda’r gystadleuaeth.
Ewch yn ferw gwyllt dros ddarllen gydag Arwyr y Byd Gwyllt yn Sialens Ddarllen yr Haf 2021 – ar-lein neu yn eich llyfrgellleol
Bydd Sialens Ddarllen yr Haf yn cael ei lansio mewn llyfrgelloedd ledled Cymru a Lloegr ar 10 Gorffennaf 2021 (fe’i lansiwyd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon ar 19 Mehefin)
Y thema yw ‘Arwyr y Byd Gwyllt’, mewn partneriaeth â WWF, gan annog plant ledled y wlad i gymryd rhan mewn gweithgaredd darllen hwyliog sy’n canolbwyntio ar faterion amgylcheddol
Mae platfform Sialens Ar-lein yn cynnig gwobrau digidol am ddarllen, gan gefnogi plant gyda’u darllen ar ôl blwyddyn anodd
Ceir cynnwys newydd, cyffrous gan awduron a darlunwyr o Gymru, diolch i nawdd gan Lywodraeth Cymru
Bydd llyfrgelloedd yn cynllunio rhaglen gyffrous o ddigwyddiadau a gweithgareddau
Noddir y Sialens gan Pearson ac OverDrive Education, dau sefydliad sydd wedi ymrwymo i gadw plant i ddarllen yr haf hwn
Bydd y WWF yn cynnal digwyddiadau rhithwir, gan gynnwys seminar ysgol a gwersi byw
#SialensDdarllenyrHaf #ArwyryBydGwyllt
Mae’r Asiantaeth Ddarllen, mewn partneriaeth â WWF, yn falch o gyhoeddi bod y naturiaethwr ifanc a’r awdur Dara McAnulty, a’r anturiaethwr a’r cyflwynydd Steve Backshall, yn llysgenhadon ar gyfer Sialens Ddarllen yr Haf 2021, wrth i’r cynlluniau llawn ar gyfer yr ymgyrch gael eu datgelu.
Mae Sialens Ddarllen yr Haf, a gyflwynir mewn partneriaeth â llyfrgelloedd cyhoeddus, yn annog plant rhwng 4 ac 11 oed i ddarllen er mwyn pleser dros wyliau’r haf. Bydd y Sialens yn cael ei lansio mewn llyfrgelloedd ledled Cymru a Lloegr ar 10 Gorffennaf 2021 (fe’i lansiwyd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon ar 19 Mehefin). Gan ymuno â WWF ar gyfer 2021, thema eleni yw Arwyr y Byd Gwyllt sy’n ysbrydoli plant i archwilio ffyrdd o helpu i achub y blaned. Mae’r Sialens flynyddol yn cyrraedd dros 700,000 o blant ledled y DU bob blwyddyn, ac mae’r Asiantaeth Ddarllen yn anelu at gynyddu ei heffaith hyd yn oed ymhellach eleni trwy gyrraedd 1 miliwn o blant â’i llwyfan ddigidol newydd sy’n darparu gweithgareddau darllen hygyrch a hwyliog i bob plentyn.
Dywedodd Bethan Hughes ar ran Cymdeithas Prif Lyfrgellwyr Cymru: “Sialens Ddarllen yr Haf yw un o uchafbwyntiau’r flwyddyn yn ein llyfrgelloedd ledled Cymru, ac eleni yn arbennig rydym yn edrych ymlaen at estyn croeso cynnes i blant a’u teuluoedd. Mae modd cymryd rhan trwy ymweld â’r llyfrgell, trwy gasglu pecyn, a thrwy’r wefan ddwyieithog gyffrous. Mae’r Sialens yn gyfle i blant ddewis beth maen nhw’n dymuno ei ddarllen, i ddarganfod llyfrau ac awduron newydd, ac i ddatblygu eu sgiliau a’u hyder wrth ddarllen. Mae’r Sialens yn cael effaith gadarnhaol ar lesiant a datblygiad pob plentyn sy’n cymryd rhan – ac yn bennaf oll mae’n hwyl. Rydym yn ddiolchgar i’r Asiantaeth Ddarllen, Llywodraeth Cymru a Chyngor Llyfrau Cymru am weithio mewn partneriaeth agos â ni er mwyn i ni gynnig y Sialens i blant Cymru.”
Gyda syniadau gan WWF, mae’r Sialens yn canolbwyntio ar weithredu dros natur a mynd i’r afael â materion amgylcheddol go iawn, o lygredd plastig a datgoedwigo i ddirywiad bywyd gwyllt a cholledion ym myd natur. Trwy gymryd rhan yn y Sialens, gyda phecynnau am ddim o lyfrgelloedd cyhoeddus neu ar-lein, bydd plant yn gallu ymuno â chwe chymeriad ffuglennol – ‘arwyr gwyllt’ – i helpu i ddatrys rhai o’r bygythiadau hyn, gan ddysgu am bwysigrwydd yr amgylchedd wrth helpu i adfer elfennau o fyd natur yng nghymdogaeth ‘Caerwyllt’.
Bydd ymgyrch ddigidol ‘Croeso i Gaerwyllt: Dewch i Gwrdd â’r Arwyr’ yn cael ei chynnal dros yr haf gyda thema wythnosol ar wahanol gynefinoedd, dan arweiniad Arwyr y Byd Gwyllt, gan gynnwys Coetir, Afon, Fferm, Tref, Cartref/Ysgol a’r Traeth. Mae’r cymeriadau a’r dirwedd yn cael eu darlunio gan yr awdur a’r darlunydd plant arobryn Heath McKenzie.
Dros dymor yr haf, bydd WWF yn cynnig cyfleoedd ac adnoddau i lyfrgelloedd cyhoeddus ac ysgolion cynradd y DU i ymgysylltu â thema natur y Sialens Ddarllen ac i archwilio rhai o faterion pwysicaf ein cyfnod trwy bŵer darllen. Bydd WWF hefyd yn cynnal seminarau ysgol a gwersi byw, a bydd diweddariadau yn cael eu postio ar eu tudalen we bwrpasol Sialens Darllen yr Haf.
Ar 15 Gorffennaf 2021 mae WWF Cymru wedi trefnu gweithdai gyda’r storïwr Tamar Eluned Williams yn archwilio sut y gall darllen, ysgrifennu ac adrodd straeon am fyd natur fod yn ysbrydoledig ac yn hwyl. Bydd Tamar yn cyflwyno ei llyfr diweddaraf The Library of Life/Llyfrgell Bywyd, a gyhoeddwyd gan sefydliad Celf ar y Blaen/Head4Arts a Petra Publishing. Bydd gweithdai yn Gymraeg a Saesneg, a gellir dod o hyd i wybodaeth am archebu tocyn yma: Sialens Darllen yr Haf | WWF.
Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cefnogaeth ychwanegol eleni, trwy Gyngor Llyfrau Cymru, i ddatblygu’r cynnig digidol, a chomisiynwyd rhaglen gyffrous o gynnwys newydd o Gymru a fydd yn cael ei uwchlwytho i wefan Sialens Ddarllen yr Haf yn ystod yr wythnosau nesaf.
Dywedodd Dawn Bowden, Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon, a’r Prif Chwip, Llywodraeth Cymru:“Mae Sialens Ddarllen yr Haf yn fenter bwysig a gwerth chweil ac rwy’n falch iawn bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cefnogaeth ariannol. Mae’n hyfryd bod llyfrgelloedd ledled Cymru wedi ymrwymo i gynnig y Sialens yr haf hwn ac mae’n bwysig bod yr elfen ddigidol hefyd yn cael ei chefnogi i sicrhau cynnig teg i blant a theuluoedd. Rydyn ni’n gobeithio y bydd llawer o blant yn ymuno ag Arwyr y Byd Gwyllt yr haf hwn – i gael hwyl gyda’u darllen a dysgu mwy am faterion amgylcheddol.”
Dywedodd Dara McAnulty, llysgennad: “Rwyf mor gyffrous i hyrwyddo Sialens Ddarllen yr Haf yr Asiantaeth Ddarllen, er mwyn annog plant i fwynhau buddion darllen er mwyn pleser dros wyliau’r haf. A minnau’n 17 mlwydd oed, tan yn ddiweddar, roedd y Sialens Ddarllen yn rhywbeth roeddwn i a fy mrodyr a chwiorydd yn ei chwblhau bob haf. Mae’n gymaint o bleser cael bod yn llysgennad eleni ac annog plant eraill i gymryd rhan yn y cynllun gwych hwn. Rwy’n falch iawn bod yr Asiantaeth Ddarllen yn ymuno â WWF ar gyfer ‘Arwyr y Byd Gwyllt’ gyda’r thema natur arbennig eleni, i helpu plant i archwilio ffyrdd o helpu ein Daear odidog. Mae’r Sialens yn teimlo’n fwy hanfodol nag erioed ar ôl blwyddyn mor heriol i blant ysgol, felly mae’n wych gweld y gweithgareddau darllen hwyliog a gafaelgar y gall pawb gymryd rhan ynddynt, mewn llyfrgelloedd ac ar-lein – gan eu hysbrydoli i wneud gwahaniaeth i fyd natur. Edrychaf ymlaen at ddathlu dau o fy hoff bethau yr haf hwn … darllen a helpu’r blaned!”
Dywedodd Steve Backshall, llysgennad: “Rwy’n falch iawn o fod yn cefnogi Sialens Ddarllen yr Haf 2021. Mae’r Asiantaeth Ddarllen wedi ymuno â WWF ar gyfer ‘Arwyr y Byd Gwyllt’, her ddarllen gyffrous ar thema natur a fydd yn ysbrydoli plant i weithredu dros yr amgylchedd. Bydd ‘Arwyr y Byd Gwyllt’ yn tanio sgyrsiau am y materion sy’n wynebu ein planed, o lygredd plastig i ddirywiad bywyd gwyllt, a byddant yn dangos sut y gallwn ni i gyd weithio gyda’n gilydd i ofalu am ein byd. Trwy gymryd rhan yn y Sialens, bydd plant yn datgloi buddion darllen er mwyn pleser – mae’n bwysicach nag erioed bod pobl ifanc yn cynnal eu sgiliau a’u hyder wrth ddarllen dros wyliau’r haf. Mae ‘Arwyr y Byd Gwyllt’ yn ffordd wych o gael plant i ddarllen a siarad am faterion mawr – Haf Hapus o Ddarllen!”
Yng Nghymru, mae Cyngor Llyfrau Cymru, sy’n elusen gofrestredig, yn cefnogi Sialens Ddarllen yr Haf trwy nawdd uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru.
Dywedodd Helen Jones, Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen, Cyngor Llyfrau Cymru: “Ni allai fod amser pwysicach i annog plant a phobl ifanc i ymgysylltu â natur a meddwl sut y gallant gymryd cam cadarnhaol tuag at helpu’r blaned. Rydym yn credu mewn darllen fel arf pwerus i ysbrydoli gweithredu a thanio’r dychymyg, ac mae Cyngor Llyfrau Cymru yn falch o gefnogi Sialens Ddarllen yr Haf eto eleni, yn benodol, gyda chynnwys digidol newydd gan awduron a darlunwyr o Gymru.”
Dywedodd Rhian Brewster, Pennaeth Cyfathrebu, WWF Cymru: “Pobl ifanc yw’r eiriolwyr mwyaf dros yr hinsawdd a byd natur, ac maen nhw’n ein hysbrydoli bob dydd yn WWF Cymru. Mae gweithio gydag ysgolion ar brosiectau llenyddiaeth a barddoniaeth yn ddiweddar yma yng Nghymru wedi dangos angerdd, creadigrwydd a brwdfrydedd cenedlaethau’r dyfodol, a dyna pam rydym yn falch iawn o fod yn bartneriaid yn Sialens Ddarllen yr Haf yn y flwyddyn allweddol hon o ran gweithredu amgylcheddol. Rydyn ni’n gobeithio y bydd plant ledled Cymru yn cael eu hannog i ddarllen, archwilio a chymryd camau cadarnhaol dros ein byd – y cartref rydyn ni i gyd yn ei rannu.”
Mae Cyngor Llyfrau Cymru yn falch o gyhoeddi enillydd cystadleuaeth arbennig a drefnwyd gydag Urdd Gobaith Cymru i ganfod talent newydd ym maes darlunio llyfrau plant.
Dyfarnwyd y wobr i Lily Mŷrennyn, 24 oed o’r Rhondda, am ei gwaith celf ‘neilltuol o gain’ a’i ‘meistrolaeth ar y grefft o gyfleu naratif drwy lun’.
Y dasg i ymgeiswyr rhwng 18 a 25 oed oedd creu gwaith celf gwreiddiol i gyd-fynd â stori fer i blant gan un o brif awduron Cymru, Manon Steffan Ros.
Creadur mawr dychmygol, llwglyd o’r enw’r Soddgarŵ yw testun y naratif ac, fel rhan o’r wobr, mae’r llyfr stori-a-llun yn cael ei gyhoeddi gan gwmni Atebol yr wythnos hon.
Bydd Y Soddgarŵ ar gael mewn siopau llyfrau a llyfrgelloedd ar hyd a lled Cymru, yn ogystal ag ar ffurf e-lyfr drwy wefan ffolio.cymru y Cyngor Llyfrau.
Dywedodd Lily Mŷrennyn, a raddiodd o gwrs Darlunio yng Ngholeg Celf Abertawe, Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, yn 2020: “Mae wedi bod mor gyffrous i gael fy newis i weithio ar y prosiect hwn, yn enwedig yn ystod amser mor ansicr i raddedigion newydd. Rydw i’n teimlo’n lwcus iawn i gael cyfle i ddechrau fy ngyrfa greadigol gyda llyfr mewn print.”
Dywedodd beirniad y gystadleuaeth, Derek Bainton, artist graffeg proffesiynol sy’n byw ac yn gweithio yng Nghaerdydd: “Dyma artist sy’n dangos dealltwriaeth, hyder a meistrolaeth ar y grefft o greu naratif drwy lun. Mae’r gwaith celf yn neilltuol o gain, ac yn cyfuno nifer o sgiliau medrus fel technegau traddodiadol a digidol. Mae naws bersonol a chynnes i’r palet lliw, sy’n clymu’r cyflwyniad at ei gilydd yn hyfryd mewn modd cydlynus, proffesiynol a gwreiddiol.”
Dywedodd Pennaeth Adran Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen Cyngor Llyfrau Cymru, Helen Jones: “Llongyfarchiadau gwresog i Lily Mŷrennyn a diolch yn fawr i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r gystadleuaeth arbennig hon. Mae darluniadau yn gallu gwneud cyfraniad anfesuradwy at y grefft o adrodd stori gan ehangu apêl llyfrau, yn enwedig felly llyfrau plant. Mae’n hollbwysig ein bod yn meithrin a hybu safon a thalent newydd yn y maes yma yng Nghymru.”
Dywedodd Siân Eirian, Cyfarwyddwr Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd: “Mae wedi bod yn bleser cydweithio â Chyngor Llyfrau Cymru ar y gystadleuaeth yma a’i chynnwys yn ein Rhestr Testunau, ar gyfer Eisteddfod yr Urdd 2020 yn wreiddiol. Prif bwrpas Eisteddfod yr Urdd yw rhoi cyfleoedd celfyddydol newydd i bobl ifanc, ac felly rydym yn hynod falch o gael cyhoeddi enw’r enillydd, Lily Mŷrennyn, a dathlu cyhoeddi’r llyfr Y Soddgarŵ yn ystod Eisteddfod T eleni.”
Dywedodd Rachel Lloyd, Golygydd Creadigol a Phennaeth Cyhoeddi Atebol: “Mae wedi bod yn fraint cael arwain ar y prosiect hwn. Mae’r llyfr yn ychwanegiad gwerthfawr i’n rhaglen o gyhoeddiadau fel gwasg. Fel rhan o’n meddylfryd i hyrwyddo a meithrin awduron a darlunwyr newydd, mae’r prosiect hwn wedi bod yn gyfle gwych i fuddsoddi mewn talent ifanc, newydd. Bu cydweithio â Lily yn bleser llwyr.”
Bydd y Cyngor Llyfrau yn gweithio gyda’r Urdd i gynnal ail gystadleuaeth i ddarlunwyr ifanc yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd 2022. Caiff y manylion eu cyhoeddi yn y Rhestr Testunau ym mis Medi 2021.
The Short Knife gan Elen Caldecott (Andersen Press, 2020) – nofel bwerus a chyffrous i bobl ifanc wedi’i gosod yn yr Oesoedd Canol cynnar – sydd wedi dod i’r brig yng nghategori Saesneg Gwobrau Tir na n-Og 2021 ar gyfer llenyddiaeth plant a phobl ifanc.
Ysgrifennwyd The Short Knife fel rhan o ddoethuriaeth yr awdur mewn Ysgrifennu Creadigol lle bu’n edrych ar y cyfleoedd creadigol y mae ysgrifennu dwyieithog yn eu cynnig. Dyma’r tro cyntaf i Elen ennill Gwobr Tir na n-Og.
Datgelwyd enw’r llyfr buddugol ar raglen y Radio Wales Arts Show nos Wener, 21 Mai, gyda’r awdur yn derbyn gwobr ariannol o £1,000 yn ogystal â cherdd a gomisiynwyd yn arbennig gan Fardd Plant Cymru, Gruffudd Owen.
Mae gwobrau blynyddol Tir na n-Og, sydd wedi’u dyfarnu ers 46 o flynyddoedd bellach, eleni’n dathlu’r llyfrau gorau i blant ac oedolion ifanc yng Nghymru a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Fe’u trefnir gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan gymdeithas y llyfrgellwyr, CILIP Cymru.
Nofel ar gyfer yr oedran 12+ yw The Short Knife gan Elen Caldecott. Mae’r stori wedi’i gosod ganrifoedd maith yn ôl, yn yr Oesoedd Canol cynnar, yn 454, ar adeg pan oedd hunaniaeth Gymreig newydd yn dod i’r amlwg, pan oedd y Rhufeiniaid wedi gadael, a’r Brythoniaid a’r Sacsoniaid yn brwydro i feddiannu tiriogaethau gwahanol.
Y prif gymeriad, Mai, sy’n adrodd y stori. Mae’n ferch ifanc a hyd yma mae eu tad wedi llwyddo i’w chadw hi a’i chwaer Haf yn ddiogel. Mae’r stori’n dechrau wrth i ymladdwyr Sacsonaidd gyrraedd eu fferm, gan orfodi’r teulu i ffoi i’r bryniau lle mae rhyfelwyr Brythonaidd yn cuddio. Dilynwn ymdrechion Mai i oroesi mewn byd peryglus lle gall siarad ei mamiaith arwain at farwolaeth, a lle mae’n dod i ddrwgdybio hyd yn oed y bobl hynny mae hi’n eu caru fwyaf.
Dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, Jo Bowers: “Llongyfarchiadau i The Short Knife gan Elen Caldecott, stori ragorol a gwreiddiol ac iddi naratif a llais benywaidd cryf a thro annisgwyl, sy’n gafael o’r cychwyn cyntaf. Dyma nofel sydd wedi’i hysgrifennu’n huawdl gydag iaith delynegol drwyddi draw, wedi’i gosod yn yr Oesoedd Canol cynnar ar adeg bwysig yn hanes Cymru.”
Dywedodd Elen Caldecott: “Dwi wrth fy modd bod The Short Knife wedi ennill y wobr hon. Pan mae rhywun yn ysgrifennu am ei gartref, mae’r derbyniad mae’r nofel yn ei gael gan bobl sy’n byw yno yn hynod o bwysig. Mae’n meddwl y byd i mi fod y llyfr yn cael ei hyrwyddo a’i gefnogi. Diolch yn fawr i bawb sydd ynghlwm â Gwobrau Tir na n-Og!”
Y ddau lyfr arall ar y rhestr fer Saesneg oedd The Quilt gan Valériane Leblond (Y Lolfa), am deulu yn ymfudo o Gymru i America ar droad yr ugeinfed ganrif, a Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth (Orion), stori gyfoes sydd wedi’i gosod mewn fforest law Geltaidd yng ngogledd Cymru.
Dywedodd Helen Jones, Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau: “Mae’r categori yma yn dathlu ac yn gwobrwyo’r nofel Saesneg orau ac iddi gefndir Cymreig dilys a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Mae’n hynod o bwysig i ni yn y Cyngor Llyfrau bod deunydd darllen safonol a chyffrous sy’n adlewyrchu agweddau ar fywyd yng Nghymru ar gael i’n plant a’n pobl ifanc. Llongyfarchiadau gwresog i Elen ac i bawb fu’n rhan o’r gwobrau eleni.”
Dywedodd Amy Staniforth o CILIP Cymru: “Rydym wrth ein bodd yn noddi gwobrau uchel eu bri Tir na n-Og unwaith eto eleni, gan helpu plant a phobl ifanc i ganfod profiadau darllen newydd sy’n dangos bywyd drwy lens Gymreig. Llongyfarchiadau mawr i’r enillwyr ar eu llwyddiant arbennig ac i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r broses o ddod â’r llyfrau gwych yma i’n silffoedd.”
Dywedodd Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau, Helgard Krause: “Mae Gwobrau Tir na n-Og wedi bod yn anrhydeddu’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc yng Nghymru ers bron i hanner canrif bellach, gan gynnig platfform i ddathlu a hyrwyddo doniau awduron a darlunwyr. Diolch o galon i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r gystadleuaeth eleni ac i bawb sy’n creu cynnwys rhagorol i’n hysbrydoli, ein haddysgu a’n swyno ni fel darllenwyr yn ystod blwyddyn hynod heriol.”
Datgelwyd enillwyr y categorïau Cymraeg ar raglen Heno ar S4C nos Iau, 20 Mai. Casia Wiliam oedd yn fuddugol yn y categori cynradd am ei nofel Sw Sara Mai (Y Lolfa), gyda #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch) yn cipio’r brif wobr yn y categori uwchradd. Dyma’r tro cyntaf i’r naill a’r llall ennill Gwobr Tir na n-Og.
Mae holl lyfrau Gwobrau Tir na n-Og ar gael yn eich siop lyfrau neu eich llyfrgell leol.
Cefndir Elen Caldecott:
Cafodd Elen ei geni a’i magu ger Llangollen, lle mae ei theulu’n dal i fyw. Mae wedi cyhoeddi nifer o lyfrau i blant yn ystod y degawd diwethaf. Ysgrifennodd ei nofel ddiweddaraf, The Short Knife, fel rhan o’i PhD mewn Ysgrifennu Creadigol lle bu’n archwilio’r cyfleoedd creadigol y mae ysgrifennu dwyieithog yn eu cynnig. Cyn dod yn awdur, fe hyfforddodd i fod yn archeolegydd ac mae ganddi gariad at hanes, sydd yn ddylanwad pwysig arall ar ei gwaith. Ar hyn o bryd mae’n dysgu’n rhan-amser ym Mhrifysgol Caerhirfryn. @ElenCaldecott
Ynghylch y gwobrau
Sefydlwyd Gwobrau Tir na n-Og yn 1976 i wobrwyo’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc, a thrwy hynny hybu prynu a darllen llyfrau da. Cyngor Llyfrau Cymru sy’n eu trefnu.
Ers 1976, mae rhai o awduron mwyaf blaenllaw Cymru wedi ennill y wobr gan gynnwys Emily Huws, T Llew Jones, Caryl Lewis, Gareth F Williams, Manon Steffan Ros ac Angharad Tomos (a’r ddwy olaf ar restr fer Tir na n-Og 2021).
Cyflwynir tair gwobr o £1,000 i enillwyr y tri chategori.
Mae’r gwobrau’n cael eu noddi gan CILIP Cymru, Sefydliad Siartredig Llyfrgellwyr a Gweithwyr Gwybodaeth Cymru.
Panel beirniaid ar gyfer y gwobrau Saesneg: Jo Bowers (Cadeirydd y panel a Deon Cysylltiol Partneriaethau yn Ysgol Addysg Prifysgol Metropolitan Caerdydd), Jannat Ahmed (Swyddog Marchnata a Thanysgrifiadau Poetry Wales), Pooja Antony (athrawes ysgol gynradd) ac Alex Ball (Uwch Gynorthwyydd Llyfrgell, Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili).
Straeon cyfoes am ddewrder dwy ferch mewn sefyllfaoedd heriol ond gwahanol iawn sydd wedi cipio’r prif wobrau ar gyfer llyfrau Cymraeg i blant a phobl ifanc yng Ngwobrau Tir na n-Og 2021.
Casia Wiliam sy’n fuddugol yn y categori cynradd am ei nofel Sw Sara Mai (Y Lolfa), gyda #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch) yn dod i’r brig yn y categori uwchradd. Dyma’r tro cyntaf i’r ddwy ennill Gwobr Tir na n-Og.
Cyhoeddwyd enwau’r enillwyr ar raglen Heno ar S4C am 19:00 nos Iau, 20 Mai, ac mae’r awduron yn derbyn gwobr ariannol o £1,000 yr un yn ogystal â cherdd gomisiwn gan Fardd Plant Cymru, Gruffudd Owen.
Mae Gwobrau Tir na n-Og yn dathlu’r gorau o blith llyfrau i blant ac oedolion ifanc a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Fe’u trefnir yn flynyddol gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan gymdeithas y llyfrgellwyr, CILIP Cymru.
Enillydd y categori cynradd
Stori gyfoes yw Sw Sara Mai am ferch tua naw oed o’r enw Sara Mai sy’n byw yn sw ei rhieni ac sy’n ei chael hi’n haws i ddeall ymddygiad creaduriaid rhyfeddol y lle nag ymddygiad merched eraill ei dosbarth ysgol.
Wrth drafod y llyfr, dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, T Hywel James: “Dyma nofel sydd yn ymdrin â phwnc cyfoes gan ddelio â bwlio a rhagfarn yn erbyn pobl o gefndir neu dras wahanol. Mae’n gyfrol sydd yn llenwi bwlch pwysig yn y ddarpariaeth ar gyfer yr oedran ac yn gam yn y cyfeiriad cywir er mwyn adlewyrchu yn well y Gymru amrywiol a chynhwysol o’n cwmpas.”
Dywedodd Casia Wiliam, sy’n byw yng Nghaernarfon: “Dwi wedi gwirioni! Dwi’n darllen gwaith gan awduron sydd wedi ennill Gwobr Tir na n-Og ers ’mod i’n ddim o beth, a dwi’n methu coelio ’mod i yn yr un cae â nhw! Rydw i hefyd yn hynod o falch o Sara Mai – hi ydi’r enillydd go iawn. Mae mor bwysig bod Cymry bach sydd yn ddu neu’n hil-gymysg yn gweld eu hunain yn brif gymeriadau mewn llyfrau Cymraeg, felly mae’n golygu cymaint i mi fod y llyfr wedi derbyn y gydnabyddiaeth arbennig yma.”
Cafodd y ddau lyfr arall ar y rhestr fer Gymraeg yn y categori cynradd ganmoliaeth uchel gan y beirniaid, sef Ble Mae Boc? Ar Goll yn y Chwedlaugan Huw Aaron (Y Lolfa) lle mae angen dod o hyd i’r ddraig fach, Boc, sy’n cuddio ar bob tudalen, a Mae’r Cyfan i Ti gan Luned Aaron (Atebol) lle caiff plentyn ei gyflwyno i ryfeddodau byd natur.
Enillydd y categori uwchradd
Nofel ar gyfer plant yn eu harddegau hŷn a enillodd y categori uwchradd. Mae #helynt gan Rebecca Roberts yn adrodd stori merch yn ei harddegau a’r hyn sydd yn digwydd iddi ar ôl colli’r bws i’r ysgol un bore – digwyddiad digon cyffredin ond un sydd yn newid cwrs ei bywyd.
Dywedodd Cadeirydd y panel beirniaid, T Hywel James: “Dyma stori sydd yn cydio o’r dechrau i’r diwedd gan gyfleu rhywfaint o realiti effaith tlodi a thrais yn y cartref ar berson ifanc yn y Gymru cyfoes. Mae portread sensitif a chynnil iawn o brif gymeriad gydag anabledd wedi ei gynnwys yn grefftus iawn yn y stori – ond merch ddewr, nid ei hanabledd, yw ffocws y dweud. Fel panel credwn fod y nofel hon yn esiampl ardderchog, ‘clasurol’ hyd yn oed, o genrellenyddiaeth i’r arddegau – ac nid camp hawdd yw cyflawni hynny.”
Dywedodd Rebecca Roberts, sy’n byw ym Mhrestatyn: “Mae #helynt yn stori am garu dy hun, am fod yn wahanol ac yn falch o’r ffaith – neges dwi’n meddwl mae angen i bobl ifanc ei chlywed yn aml. Mae Rachel mor agos at fy nghalon, felly roeddwn i wrth fy modd o glywed bod y beirniaid yn teimlo’r un fath â minnau. Mae wir yn anrhydedd ac yn uchafbwynt anhygoel. Mawr yw fy niolch i bawb a helpodd i ddwyn #helynt i’r byd.”
Roedd canmol hefyd ar y ddwy nofel arall ar y rhestr fer uwchradd Gymraeg, sef Llechi gan Manon Steffan Ros (Y Lolfa), am lofruddiaeth Gwenno berffaith, brydferth, glyfar ym Methesda, ac Y Castell Siwgr gan Angharad Tomos (Gwasg Carreg Gwalch), am brofiadau dirdynnol caethferch ifanc ar blanhigfa teulu’r Penrhyn yn Jamaica a morwyn sy’n gweithio yng Nghastell Penrhyn yng Ngwynedd.
Dywedodd Helen Jones, Pennaeth Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau: “Llongyfarchiadau gwresog i awduron a chyhoeddwyr y llyfrau buddugol, a’r holl deitlau gwych eraill a gyhoeddwyd yn ystod 2020. Nid tasg hawdd oedd i’r beirniaid ddewis dau enillydd o blith y cyfrolau rhagorol a ddaeth i law yn y categorïau cynradd ac uwchradd Cymraeg, ac mae hynny’n dyst i’r cyfoeth o dalent sydd gennym ar draws pob agwedd o’r sector llyfrau yng Nghymru.”
Dywedodd Amy Staniforth o CILIP Cymru: “Rydym wrth ein bodd yn noddi gwobrau uchel eu bri Tir na n-Og unwaith eto eleni, gan helpu plant a phobl ifanc i ganfod profiadau darllen newydd sy’n adlewyrchu bywyd drwy lens Gymreig. Llongyfarchiadau mawr i’r enillwyr ar eu llwyddiant arbennig ac i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r broses o ddod â’r llyfrau gwych yma i’n silffoedd.”
Dywedodd Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau, Helgard Krause: “Mae Gwobrau Tir na n-Og wedi bod yn anrhydeddu’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc yng Nghymru ers bron i hanner canrif bellach, gan gynnig llwyfan i ddathlu a hyrwyddo doniau awduron a darlunwyr sy’n creu deunydd unigryw yn Gymraeg. Diolch o galon i’r rheiny sydd wedi bod yn rhan o’r gystadleuaeth eleni ac i bawb sy’n creu cynnwys rhagorol i’n hysbrydoli, ein haddysgu a’n diddanu fel darllenwyr yn ystod blwyddyn eithriadol o heriol.”
Caiff enillydd rhestr fer Saesneg Gwobrau Tir na n-Og 2021 ei ddatgelu ar raglen y Radio Wales Arts Show am 18:30 nos Wener, 21 Mai 2021. Mae tri theitl ar y rhestr fer sef Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth (Orion), The Short Knife gan Elen Caldecott (Andersen Press), a The Quilt gan Valériane Leblond (Y Lolfa).
Mae holl lyfrau Gwobrau Tir na n-Og ar gael yn eich siop lyfrau neu eich llyfrgell leol.
Rhagor o wybodaeth am yr awduron buddugol
Rebecca Roberts: Mae Rebecca yn byw ym Mhrestatyn gyda’i gŵr a’i phlant. Mynychodd Ysgol Glan Clwyd ac yna Brifysgol Bangor, lle graddiodd mewn Saesneg ac Ysgrifennu Creadigol yn 2006. Mae hi’n gyfieithydd i’r Mudiad Meithrin, a hefyd yn cynnal seremonïau dyneiddiol, digrefydd. Cyhoeddwyd Mudferwi, ei nofel gyntaf i oedolion, gan Wasg Carreg Gwalch yn 2019, ac fe’i dilynwyd ar gychwyn 2020 gan nofel Saesneg, Eat. Sleep. Rage. Repeat.(Gwasg Gomer). #helynt yw ei nofel gyntaf i bobl ifanc. Yn ei hamser rhydd mae hi’n hoffi cerdded, darllen ffuglen, ac yn debyg i Rachel (prif gymeriad #helynt) mae hi wrth ei bodd yn gwrando ar gerddoriaeth roc.
Casia Wiliam: Mae Casia yn fardd ac yn awdur sydd hefyd wedi addasu nifer o gyfrolau i’r Gymraeg. Mynychodd Ysgol Botwnnog ac yna Prifysgol Aberystwyth, lle graddiodd mewn Saesneg ac Ysgrifennu Creadigol. Casia oedd Bardd Plant Cymru 2017–19, a Sw Sara Mai yw ei hail nofel wreiddiol i blant. Pan nad yw’n sgwennu, mae’n gweithio i’r elusen Disasters Emergency Committee sy’n codi arian i helpu pobl pan mae trychinebau’n digwydd yn rhai o wledydd tlota’r byd.
Ynghylch y gwobrau
Sefydlwyd Gwobrau Tir na n-Og yn 1976 i wobrwyo’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc, a thrwy hynny hybu prynu a darllen llyfrau da. Cyngor Llyfrau Cymru sy’n eu trefnu.
Ers 1976, mae rhai o awduron mwyaf blaenllaw Cymru wedi ennill y wobr gan gynnwys Emily Huws, T Llew Jones, Caryl Lewis, Gareth F Williams, Manon Steffan Ros ac Angharad Tomos.
Cyflwynir tair gwobr o £1,000 i enillwyr y tri chategori.
Mae’r gwobrau’n cael eu noddi gan CILIP Cymru, Sefydliad Siartredig Llyfrgellwyr a Gweithwyr Gwybodaeth Cymru.
Y panel beirniaid ar gyfer y gwobrau Cymraeg: Hywel James (Cadeirydd y panel a chyn-Brif Lyfrgellydd Cyngor Gwynedd), Morgan Dafydd (sylfaenydd gwefan Sôn am Lyfra), Alun Horan (cynhyrchydd teledu, Tinopolis) a Nia Morais (awdur a chynorthwyydd dysgu).
I nodi wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl 2021 rydym yn falch iawn o gyhoeddi fideo arbennig sy’n cyflwyno cynllun Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant.
Mae Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn i blant yn darparu darllen defnyddiol i gefnogi iechyd meddwl a lles plant. Mae’r llyfrau’n darparu gwybodaeth, straeon a chyngor gyda sicrwydd ansawdd. Mae llyfrau wedi cael eu dewis a’u hargymell gan weithwyr iechyd proffesiynol a’u cynhyrchu ar y cyd gyda phlant a theuluoedd.
Caiff cynllun Darllen yn Well Llyfrau ar Bresgripsiwn ei arwain gan The Reading Agency a’r nod yw cynorthwyo pobl i ddeall a rheoli eu hiechyd a’u lles drwy gyfrwng deunydd darllen defnyddiol.
Mae’r llyfrau i gyd wedi’u cymeradwyo gan gyrff iechyd blaenllaw, yn ogystal â phobl sy’n byw gyda’r cyflyrau a gwmpesir.
Gall gweithwyr iechyd proffesiynol argymell y llyfrau, neu gallwch chi fynd i’ch llyfrgell leol a benthyg llyfr eich hun.
Yng Nghymru, mae’r Cyngor Llyfrau yn gweithio gyda The Reading Agency i sicrhau bod teitlau ar y rhestrau ar gael yn Gymraeg, ac mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi The Reading Agency i ddarparu Darllen yn Well ymhob un o’r 22 o awdurdodau llyfrgell yng Nghymru.
Mae Cyngor Llyfrau Cymru wedi penodi saith Ymddiriedolwr newydd i arwain gwaith yr elusen yn cefnogi’r diwydiant cyhoeddi a hyrwyddo darllen.
Bydd Rajvi Glasbrook Griffiths, Alwena Hughes Moakes, Lowri Ifor, yr Athro Carwyn Jones, Linda Tomos, yr Athro Gerwyn Wiliams a Dr Caroline Owen Wintersgill yn cymryd eu lle ar Fwrdd Ymddiriedolwyr newydd y Cyngor ar 1 Ebrill 2021.
Bydd y Bwrdd yn gyfrifol am lywodraethiant y Cyngor Llyfrau ac am oruchwylio cyfeiriad a strategaeth yr elusen genedlaethol.
Bydd pedwar o Ymddiriedolwyr presennol y Cyngor Llyfrau hefyd yn trosglwyddo o’r Pwyllgor Gwaith i fod yn aelodau o’r Bwrdd newydd, sef yr Athro M. Wynn Thomas (Cadeirydd), Rona Aldrich (Is-Gadeirydd), yr Athro Jane Aaron (Ysgrifennydd Mygedol) Chris Macey (Trysorydd Mygedol).
Dywedodd yr Athro M. Wynn Thomas, Cadeirydd y Cyngor Llyfrau: “A’r corff bellach yn dathlu ei ben-blwydd yn drigain, mae’n bleser cyhoeddi bod Cyngor Llyfrau Cymru wedi penodi arbenigwyr amlwg ym meysydd busnes, llywodraeth a chyhoeddi rhyngwladol ynghyd â rheolwyr cyrff diwylliannol i Fwrdd Ymddiriedolwyr a fydd yn cefnogi’r tîm mewnol o swyddogion profiadol sy’n gwasanaethu’r byd cyhoeddi yn y Gymraeg a’r Saesneg. Mae hwn yn ddatblygiad hynod gyffrous arall a fydd yn sicrhau bod gan y Cyngor system reoli briodol ar gyfer gofynion heriol diwydiant sydd bellach yn fythol gyfnewidiol.”
Dywedodd Helgard Krause, Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau: “Wrth i’r Cyngor nodi ei ben-blwydd yn 60 oed eleni, rwy’n edrych ymlaen at gydweithio â’r Bwrdd newydd wrth i ni bennu strategaeth ar gyfer y cyfnod heriol hwn a sicrhau ffyniant y diwydiant cyhoeddi yng Nghymru at y dyfodol. Fel elusen, rydym yn hynod o werthfawrogol o’r cyfraniad pwysig a wneir gan ein Hymddiriedolwyr, sy’n rhoi o’u hamser a’u harbenigedd yn gwbl wirfoddol er mwyn cefnogi’r byd llyfrau.”
Ymddiriedolwyr Newydd
Rajvi Glasbrook Griffiths: Yn Bennaeth Ysgol Gynradd High Cross yng Nghasnewydd sy’n gweithio ym maes addysg yng Nghymru ers 2009, mae Rajvi Glasbrook Griffiths hefyd yn Gyfarwyddwr gŵyl Llenyddiaeth Caerllion ers 2014, yn Gyfarwyddwr Prosiect Porth Caerllion ers 2016, ac yn aelod o Fwrdd Ymgynghorol y cychlgrawn Planet. Mae’n aelod o Bwyllgor Cynllun Gweithredu Cydraddoldeb Hiliol Llywodraeth Cymru yn ogystal â’i Gweithgor Cymunedau, Cyfraniadau a Chynefin Pobl Dduon, Asiaidd a Lleiafrifoedd Ethnig yn y Cwricwlwm Newydd.
Alwena Hughes Moakes: Mae Alwena Hughes Moakes yn Bennaeth Byd-eang Cyfathrebu ac Ymgysylltu â’r Gweithlu i gwmni amaeth rhyngwladol â’i bencadlys yn Basel, y Swistir. Cyn adleoli i’r Swistir, bu Alwena’n gweithio am rai blynyddoedd mewn swyddi rheoli ym Mhrifysgol Aberystwyth, yn fwyaf diweddar fel Cyfarwyddwr Cyfathrebu, Marchnata a Materion Cyhoeddus. Yn wreiddiol o’r Wyddgrug, mae Alwena yn gyfathrebwraig brofiadol a chanddi dros ugain mlynedd o brofiad o weithio ar draws y sectorau cyhoeddus a phreifat.
Lowri Ifor: Yn gyn-athrawes, mae Lowri Ifor yn gweithio i Amgueddfa Lechi Cymru ers 2018 fel Swyddog Addysg a Digwyddiadau ac mae hefyd yn dysgu dosbarth Cymraeg i Oedolion. Bu’n Olygydd Llyfrau Plant gyda Gwasg Carreg Gwalch rhwng 2018 a 2019 ac mae’n un o olygyddion y cylchgrawn Codi Pais ers 2018, yn ogystal ag yn aelod o bwyllgor Noson Pedwar a Chwech sy’n trefnu digwyddiadau cerddorol a llenyddol Cymraeg yn ardal Caernarfon.
Yr Athro Carwyn Jones: Mae’r Athro Carwyn Jones yn gyn-Brif Weinidog Cymru (2009–2018) a bu’n Aelod o’r Senedd dros Ben-y-bont ar Ogwr rhwng 1999 a 2021. Ar ôl graddio yn y gyfraith o Brifysgol Aberystwyth, aeth yn ei flaen i hyfforddi fel bargyfreithiwr yn Llundain gan weithio mewn practis cyfreithiol yn Siambrau Gŵyr, Abertawe am 10 mlynedd. Cafodd ei benodi yn Athro rhan-amser yn Adran y Gyfraith a Throseddeg, Prifysgol Aberystwyth yn 2019.
Linda Tomos: Yn llyfrgellydd siartredig ers 1975, bu Linda Tomos yn Llyfrgellydd Cenedlaethol Cymru rhwng 2015 a 2019 gan arwain straetgaeth y Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth. Cyn hynny, bu’n uwch-was sifil gyda Llywodraeth Cymru ac yn Gyfarwyddwr cyntaf CyMAL: Amgueddfeydd, Archifau a LlyfrgelloeddCymru o fewn yr Adran Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth. Yn gyn-Gadeirydd Cyngor Gwasanaethau Llyfrgell a Gwybodaeth Cymru, bu’n Gadeirydd Cyngor Darlledu Addysgol BBC Cymru rhwng 1999 a 2003 ac yn Gadeirydd Bwrdd Ymgynghorol yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yng Nghymru rhwng 2016 a 2020.
Yr Athro Gerwyn Wiliams: Mae Gerwyn Wiliams yn Athro yn y Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor ers 2005, a bu’n gweithio yn Ysgol y Gymraeg ers 1989. Mae’n aelod o Fwrdd Ymgynghorol y cylchgrawn O’r Pedwar Gwynt ers 2019 ac yn aelod o Fwrdd Cyfarwyddwyr Theatr Bara Caws ers 2018. Yn gyn-enillydd Coron yr Eisteddfod Genedlaethol (1994) a Gwobr Llyfr y Flwyddyn (1997), mae hefyd wedi beirniadu nifer o gystadlaethau llenyddiaeth, yn cynnwys Medal Ryddiaith yr Eisteddfod Genedlaethol yn 2017 a Llyfr y Flwyddyn yn 2011. Bu’n aelod o Fwrdd Cyngor Celfyddydau Cymru rhwng 2010 a 2016.
Dr Caroline Owen Wintersgill: Mae Dr Caroline Owen Wintersgill yn Ddarlithydd mewn Cyhoeddi yng Ngholeg Prifysgol Llundain (UCL) ac yn Gyfarwyddwr Rhaglen ar y radd MA mewn Cyhoeddi. Mae ganddi ddoethuriaeth ar ddarllen, ysgrifennu a chyhoeddi ffuglen gyfoes, oedd yn cynnwys gweithio gyda grwpiau darllen ar draws y Deyrnas Unedig yn ogystal â chyfweliadau gydag awduron a chyhoeddwyr. Cyn symud i’r maes academaidd, bu’n gweithio am dros 25 mlynedd i rai o gyhoeddwyr blaenllaw Prydain, yn cynnwys Routledge, Bloomsbury a Manchester University Press. Ochr yn ochr â’i gwaith dysgu, mae’n Olygydd Arbennig gyda Biteback Publishing ac yn Uwch-olygydd Ymgynghorol gyda Lynne Rienner Publishers yn Colorado ers 2015.
Cyfarfodydd
Bydd cyfarfodydd llawn o’r Bwrdd Ymddiriedolwyr yn cael eu cynnal bedair gwaith y flwyddyn.
Ar 1 Ebrill 2021, bydd y Cyngor Llyfrau yn trosglwyddo o fod yn elusen anghofrestredig i fod yn Sefydliad Corfforedig Elusennol (SCE).
Bydd aelodau Cyngor y Cyngor Llyfrau, sy’n cynnwys cynrychiolwyr o’r awdurdodau sir a sefydliadau eraill, yn trosglwyddo’n aelodau o’r elusen ac yn cwrdd yn ffurfiol unwaith y flwyddyn mewn Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol.
Tair stori wahanol am fywyd yng Nghymru ar wahanol adegau yn ei hanes sy’n cael sylw yn y llyfrau Saesneg ar restr fer Gwobrau Tir na n-Og 2021, a gyhoeddwyd heddiw (12 Mawrth 2021) ar raglen y Radio Wales Arts Show.
Mae’r cyfnodau hanesyddol yn ymestyn o’r Canol Oesoedd cynnar pan oedd hunaniaeth Cymru yn cryfhau yn The Short Knife gan Elen Caldecott, i deulu a ymfudodd o Gymru i’r Unol Daleithiau ar droad yr ugeinfed ganrif yn The Quilt gan Valériane Leblond, a stori gyfoes wedi’i gosod mewn fforest law Geltaidd yng ngogledd Cymru yn Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth.
Mae’r gwobrau blynyddol, sy’n cael eu trefnu gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan CILIP Cymru, yn dathlu’r gorau o blith llyfrau i blant ac oedolion ifanc a gyhoeddwyd yn ystod 2020.
Mae tri phrif gategori: llyfrau Cymraeg ar gyfer oedran ysgol gynradd, llyfrau Cymraeg ar gyfer oedran ysgol uwchradd, a llyfrau Saesneg gyda chefndir Cymraeg dilys i blant ac oedolion ifanc.
Dyma’r tro cyntaf i Jess Butterworth ac Elen Caldecott gyrraedd rhestr fer y gwobrau, a’r tro cyntaf i Valériane Leblond gael ei henwebu fel awdur a darlunydd. Mae The Short Knife hefyd wedi cyrraedd rhestr fer Medal Carnegie CILIP 2021.
Y Rhestr Fer Saesneg
Where the Wilderness Lives gan Jess Butterworth (Orion, 2020) ar gyfer oedran 9+: Cara yw’r prif gymeriad ac mae’n byw ar gwch camlas gyda’i mam, ei brodyr a’i chwiorydd, a’i chi Willow. Roedd ei thad yn arfer byw gyda nhw ond bellach mae’n byw mewn rhan anghysbell o Gymru. Mae’r antur yn dechrau pan ddaw Cara a’i brodyr a’i chwiorydd o hyd i goffor tan glo wrth helpu i lanhau’r gamlas lle maen nhw’n byw. Mae tân yn dinistrio eu cwch un noson, a thra bod ei mam yn yr ysbyty a Cara yn gofalu am ei brodyr a’i chwiorydd, mae lleidr yn dwyn y coffor. Mae’r plant yn gadael y tŷ lle maen nhw wedi bod yn byw dros dro ac yn mynd â’r coffor at eu tad, gan deithio’n gyntaf yn eu cwch cyn mentro ar droed ar draws mynyddoedd Cymru yn yr eira.
The Short Knife gan Elen Caldecott (Andersen Press, 2020) ar gyfer oedran 12+: stori wedi’i gosod ganrifoedd maith yn ôl, yn yr Oesoedd Canol cynnar, 454, ar adeg pan oedd hunaniaeth Gymreig newydd yn dod i’r amlwg, pan oedd y Rhufeiniaid wedi gadael, a’r Brythoniaid a’r Sacsoniaid yn brwydro i feddiannu tiriogaethau gwahanol. Y prif gymeriad, Mai, sy’n adrodd y stori. Mae’n ferch ifanc a hyd yma mae eu tad wedi llwyddo i’w chadw hi a’i chwaer Haf yn ddiogel. Mae’r stori’n dechrau wrth i ymladdwyr Sacsonaidd gyrraedd eu fferm, gan orfodi’r teulu i ffoi i’r bryniau lle mae rhyfelwyr Brythonaidd yn cuddio. Dilynwn ymdrechion Mai i oroesi mewn byd peryglus lle gall siarad ei mamiaith arwain at farwolaeth, a lle mae’n dod i ddrwgdybio hyd yn oed y bobl hynny mae hi’n eu caru fwyaf.
The Quilt gan Valériane Leblond (Y Lolfa, 2020) ar gyfer oedran 5+: stori delynegol, hardd yw hon am ferch fach sy’n byw gyda’i rhieni ar fferm ar arfordir cefn gwlad Cymru ar droad yr ugeinfed ganrif. Mae bywyd yn galed ac mae’r teulu’n penderfynu ymfudo i America. I dalu am gost eu taith, maen nhw’n gwerthu eu heiddo ond yn cadw cwilt coch a du wedi’i bwytho â llaw gan y fam gyda darnau o ddefnydd dros ben o ddillad mae wedi’u gwneud i’r teulu. Mae cefnu ar bob dim sy’n gyfarwydd iddi yn achos hiraeth i’r ferch fach, ond mae’r atgofion a’r cariad sydd yn y cwilt yn ei helpu i oresgyn y teimladau hyn ac addasu i’w bywyd newydd.
Dywedodd Jo Bowers, Cadeirydd y panel beirniaid ar gyfer llyfrau Saesneg Gwobrau Tir na n-Og 2021: “Roedd straeon y tri llyfr wedi’u gosod ar gefndir Cymreig dilys cyfoethog, sy’n brif faen prawf ar gyfer y wobr hon, gyda phob awdur yn mynd ati mewn ffordd wahanol iawn. Roedd pob llyfr yn serennu am ystod o resymau: yr ymdeimlad o le ac amser yng Nghymru a hanes Cymru; y dyluniad cyffredinol gan fod gan bob llyfr glawr deniadol iawn a naill ai darluniau neu nodweddion dylunio yng nghorff y testun, ac roedd arddull a chynnwys pob stori yn synnu ac yn cydio. Roeddem o’r farn fod pob un yn cynnig agweddau newydd ar Gymru mewn llenyddiaeth plant.”
Dywedodd Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru, Helgard Krause: “Llongyfarchiadau gwresog i bawb sydd wedi bod yn rhan o’r gwaith o ddod â’r tri theitl ar y rhestr fer at ddarllenwyr. Mae mor bwysig sicrhau bod gan ddarllenwyr ifanc yng Nghymru ddewis o lyfrau o ansawdd uchel sy’n adlewyrchu hanes a diwylliant y wlad lle maen nhw’n byw.”
Mae’r categori ar gyfer llyfrau Cymraeg oedran cynradd yn cynnwys Ble Mae Boc – Ar Goll yn y Chwedlau gan Huw Aaron (Y Lolfa, 2020), Mae’r Cyfan i Ti gan Luned Aaron (Atebol, 2020), a Sw Sara Mai gan Casia Wiliam (Y Lolfa, 2020).
Y tri llyfr sydd ar y rhestr fer yn y categori oedran uwchradd yw Y Castell Siwgr gan Angharad Tomos (Gwasg Carreg Gwalch, 2020), Llechi gan Manon Steffan Ros (Y Lolfa, 2020), a #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch, 2020).
Caiff enillwyr y categorïau Cymraeg eu cyhoeddi ar y rhaglen Heno ar S4C am 19:00 nos Iau, 20 Mai, tra bydd y teitl Saesneg buddugol yn cael ei ddatgelu ar y Radio Wales Arts Show am 18:30 ar 21 Mai.
Mae Cyngor Llyfrau Cymru yn falch iawn o gyhoeddi teitlau’r chwe llyfr Cymraeg sydd wedi cyrraedd rhestr fer Gwobrau Tir na n-Og 2021 sy’n anrhydeddu’r llyfrau gorau i blant a phobl ifanc yng Nghymru.
Yn y categori cynradd mae Ble Mae Boc – Ar Goll yn y Chwedlau gan Huw Aaron (Y Lolfa), Mae’r Cyfan i Ti gan Luned Aaron (Atebol) a Sw Sara Mai gan Casia Wiliam (Y Lolfa).
Y llyfrau ddaeth i’r brig yn y categori uwchradd oedd Y Castell Siwgr gan Angharad Tomos (Gwasg Carreg Gwalch), Llechi gan Manon Steffan Ros (Y Lolfa) a #helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch).
Dywedodd Hywel James, Cadeirydd y panel oedd yn beirniadu’r llyfrau Cymraeg cynradd ac uwchradd: “Fel beirniaid, rydym wedi cael pori drwy wledd o lenyddiaeth plant a phobl ifanc. Roedd yr holl gyfrolau a ddaeth i law yn cynnig arlwy gwerthfawr i ddarllenwyr ifanc, ac yn cyfrannu at ein llenyddiaeth trwy lenwi bylchau sydd yn bwydo’r dychymyg ac yn meithrin eu dealltwriaeth o’r gorffennol neu eu hymwybyddiaeth o’r byd o’u cwmpas.
“Ymysg y teitlau eleni roedd llyfrau llun-a-stori atyniadol iawn gan awduron a darlunwyr newydd, datblygiad sydd yn haeddu canmoliaeth arbennig am greu cyfrolau gwreiddiol o safon uchel. Roedd hefyd gyfrolau trawiadol iawn, rhai, yn wir, a oedd yn ysgytwol eu cynnwys, a hynny yn y categori llyfrau i bobl ifanc wrth iddynt ymgeisio i gyfleu helbulon prifio naill ai yn y Gymru gyfoes neu mewn cyfnodau allweddol yn ein hanes.”
Dywedodd Helgard Krause, Prif Weithredwr y Cyngor Llyfrau: “Hoffem longyfarch yr awduron sydd wedi cyrraedd y rhestr fer a diolch i bawb ar draws y sector llyfrau yng Nghymru sydd wedi sicrhau nid yn unig bod gan ein beirniaid ddewis safonol o gynnyrch unwaith eto eleni ond hefyd bod detholiad o lyfrau rhagorol ar gael ar gyfer darllenwyr ifanc Cymru. Diolch hefyd i’n beirniaid am eu gwaith caled a’u hadborth gwerthfawr sy’n helpu i gynnal a gwthio safonau o flwyddyn i flwyddyn.”
Cafodd y rhestr fer ei datgelu ar y rhaglen Heno ar S4C nos Iau, 11 Mawrth, a bydd y rhaglen yn cyhoeddi enwau’r enillwyr nos Iau, 20 Mai 2021.
Rhestr Fer – Cynradd
Ble Mae Boc – Ar Goll yn y Chwedlau gan Huw Aaron (Y Lolfa) Disgrifiad: 10 o luniau tudalen ddwbl. Mae pob taenlen yn dangos golygfa lawn dop, gyda’r nod o ddod o hyd i Boc, y ddraig fach goch, sy’n cuddio ym mhob llun. Cyfrol debyg i’r llyfrau Where’s Wally? gyda gogwydd cwbl Gymreig i bob llun. Blas ar farn y beirniaid: “Dyma gyfrol sydd yn cynnig gwledd odidog o luniau ac oriau o ddifyrrwch i blentyn wrth geisio darganfod ble mae’r ddraig fach… Mae’n llyfr anrheg delfrydol i bob oed.”
Mae’r Cyfan i Ti gan Luned Aaron (Atebol) Disgrifiad: Cyfrol annwyl a theimladwy i’w darllen cyn mynd i gysgu wrth i riant gyflwyno rhai o ryfeddodau’r byd i’w plentyn. Dilynwn y dydd o’r wawr i’r machlud wrth i ni ddarllen am ryfeddodau’r byd sydd ar gael i’r plentyn. Blas ar farn y beirniaid: “Llyfr llun-a-stori o safon uchel iawn. Mae symlrwydd y dweud trwy’r cerddi yn addas iawn i’r oedran meithrin ac mae’n cyfleu yn wych yr elfen o syndod sydd gan blant ifanc am y byd o’u cwmpas, ynghyd ag elfen hiraethus ar ran yr oedolyn.”
Sw Sara Mai gan Casia Wiliam (Y Lolfa) Disgrifiad: Croeso i fyd Sara Mai, lle mae glanhau pw eliffant yn apelio lot mwy na mynd i’r ysgol, a lle mae’n llawer haws deall ymddygiad arth o Dde Affrica na merched eraill Blwyddyn 5. Blas ar farn y beirniaid: “Dyma nofel sydd yn ymdrin â phwnc cyfoes gan ddelio â bwlio a rhagfarn yn erbyn pobl o gefndir neu dras gwahanol. Mae’r stori yn cydio yn y darllenydd o’r dechrau gyda digon o fanylion am y cymeriadau, heb ein llethu neu arafu llif y stori sydd yn cynnal ein sylw at y diwedd.”
Rhestr Fer – Uwchradd
#helynt gan Rebecca Roberts (Gwasg Carreg Gwalch) Disgrifiad: Mae colli’r bws i’r ysgol yn gallu newid dy fywyd di… Penderfyna Rachel fynd ar antur yn nhre’r Rhyl yn hytrach na mynd adref (wedi’r cyfan, mae’r beili wedi mynd â char ei thad), gan ganfod ei hun mewn clwb nos ar lan y môr. Blas ar farn y beirniaid: “Mae’n stori sydd yn cydio o’r dechrau i’r diwedd gan gyfleu rhywfaint o realiti effaith tlodi a thrais yn y cartref ar berson ifanc yn y Gymru gyfoes… Mae hwn yn esiampl ardderchog, ‘clasurol’ hyd yn oed, o lyfr ‘genre’ ar gyfer yr arddegau – ac nid camp hawdd yw cyflawni hynny.”
Llechi gan Manon Steffan Ros (Y Lolfa) Disgrifiad: Mae Gwenno wedi cael ei lladd. Gwenno berffaith, glyfar, brydferth – hi oedd yn boblogaidd efo’r swots a’r bobol cŵl. Darganfuwyd ei chorff yn y chwarel, a bellach mae’r cops dros bob man ym Methesda, a phawb yn ceisio dod o hyd iddi. Blas ar farn y beirniaid: “Mae’r llinell stori datrys dirgelwch llofruddiaeth yn y nofel hon yn debyg iawn i rai o’r cyfresi teledu poblogaidd cyfoes, ac felly bydd y stori hon yn sicr o apelio yn fawr at ystod eang o ddarllenwyr.”
Y Castell Siwgr gan Angharad Tomos (Gwasg Carreg Gwalch) Disgrifiad: Dwy ferch ar ddau gyfandir. Un lord ag awch am elw. Stori ddirdynnol am gaethferch, am forwyn, am long a chastell ac am ddioddefaint y tu hwnt i ddychymyg. Blas ar farn y beirniaid: “Teimlwn fod y nofel hon yn mynd â ni i dir newydd heriol gyda stori’r ddwy ferch ifanc, Dorcas a Yamba, ac er bod dwy ran i’r nofel mae’r cysylltiadau rhyngddynt yn cryfhau’r dweud… Mae’r gyfrol hon yn gyfraniad pwysig iawn i lenyddiaeth Cymru a fydd yn apelio at bobl ifanc ac oedolion.”
Mae’r gwobrau blynyddol, sy’n cael eu trefnu gan Gyngor Llyfrau Cymru a’u noddi gan CILIP Cymru, yn dathlu’r gorau o blith llyfrau i blant ac oedolion ifanc a gyhoeddwyd yn ystod 2020.
Bydd rhestr fer y llyfrau Saesneg yn cael ei chyhoeddi ar raglen y Radio Wales Arts Show am 18:30 nos Wener, 12 Mawrth 2021.
Mae rhannu straeon yn ffordd wych o ddathlu darllen gyda’n gilydd ar Ddiwrnod y Llyfr 2021. Felly rydyn ni’n gwahodd pawb i ymuno yn ein cystadleuaeth rhannu stori.
Postiwch lun ohonoch chi yn rhannu stori gyda’r teulu, gyda’r gath neu yn darllen yn eich hoff leoliad!
Cofiwch dagio @llyfrauCymru a chynnwys #rhannwchstori #diwrnodyllyfr #carudarllen
Gallai rhannu stori fod yn darllen gartref gyda’ch teulu, darllen yn eich hoff gilfach, darllen mewn lleoliad anghyffredin, rhannu stori gyda’ch anifail anwes, darllen llyfr wedi’i wisgo fel eich hoff gymeriad, a mwy!
Mae’r gystadleuaeth yma yn rhedeg rhwng 4 – 31 Mawrth 2021.
Gwobrau: Mi fydd y 5 llun gorau yn ennill pentwr o lyfrau werth £30.
Rydym yn defnyddio cwcis ar ein gwefan i roi'r profiad mwyaf perthnasol drwy gofio eich dewisiadau a'ch ymweliadau. Drwy glicio "Derbyn Oll", rydych yn cytuno i'r defnydd o holl gwcis. Fodd bynnag, gallwch weld "Gosodiadau Cwcis" i roi dewis fwy reoledig.
We use cookies on our website to give you the most relevant experience by remembering your preferences and repeat visits. By clicking “Accept All”, you consent to the use of ALL the cookies. However, you may visit "Cookie Settings" to provide a controlled consent.
Mae'r wefan yma y ndefnyddio cwcis yn gwella eich profiad wrth lywio'r wefan. O'r rhain, mae'r rhai a ddynodir yn "angenrheidiol" yn cael eu storio yn eich porwr gwe gan eu bod yn hanfodol i'r ffordd mae'r wefan yn gweithio. Rydym hefyd yn defnyddio cwcis eraill i ddadansoddi sut mae ein ymwelwyr yn defnyddio ein gwefan. Caiff y cwcis yma eu storio yn eich porwr gwe gyda'ch bendith chi. Mae gennych yr opsiwn i wrthod y cwcis yma, ond gall eu gwrthod effeithio eich profiad o ddefnyddio'r wefan.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
