ANRHYDEDDU CYFRANIAD OES I LYFRAU PLANT – GWOBR MARY VAUGHAN JONES 2021

Cyfraniad Menna Lloyd Williams gaiff ei anrhydeddu wrth gyflwyno Gwobr Mary Vaughan Jones eleni.

Fe gyflwynir y wobr bob tair blynedd gan Gyngor Llyfrau Cymru er cof am Mary Vaughan Jones, a fu farw yn 1983, i berson a wnaeth gyfraniad arbennig i faes llenyddiaeth plant yng Nghymru.

Yn enedigol o Lanfaethlu, fe addysgwyd Menna Lloyd Williams yn Ysgol Ffrwd Win ac yn Ysgol Syr Thomas Jones, Amlwch. Bu’n fyfyrwraig ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth, gan raddio gydag anrhydedd yn y Gymraeg. Yn dilyn cwrs ymarfer dysgu bu’n athrawes am flwyddyn yn Ysgol Dr Williams, Dolgellau, ac yn 1970 fe’i penodwyd yn Bennaeth Adran y Gymraeg yn Ysgol Uwchradd Caergybi.

Yn 1976 daeth i weithio yn Adran Ddiwylliant Llyfrgell Dyfed yn Aberystwyth ac yn 1979 fe’i penodwyd yn Gyfarwyddwr Canolfan Llenyddiaeth Plant Cymru, y ganolfan gyntaf o’i bath ym Mhrydain. Yn 1990 fe’i penodwyd yn bennaeth cyntaf Adran Llyfrau Plant Cyngor Llyfrau Cymru.

Yn ystod ei chyfnod fel pennaeth yr adran bu’n bennaf gyfrifol am drefnu cynadleddau blynyddol i drafod gwahanol agweddau ar lenyddiaeth plant, Gwobrau Tir na n-Og, clybiau llyfrau a chystadlaethau darllen i ysgolion. Mewn cydweithrediad ag Adran Blant S4C ac Urdd Gobaith Cymru bu’n gyfrifol am sefydlu’r cynllun Bardd Plant Cymru.

Meddai Menna Lloyd Williams: ‘Anrhydedd o’r mwyaf yw derbyn Gwobr Mary Vaughan Jones eleni. Roedd pob diwrnod o weithio ym maes llyfrau plant yn bleser pur. Rwy’n parhau i ymddiddori yn y maes ac yn cael mwynhad arbennig bellach yn casglu argraffiadau cyntaf, clawr caled, wedi eu harwyddo gan yr awduron a’r darlunwyr – yn eu mysg, llyfrau Roald Dahl wedi eu harwyddo gan Quentin Blake ac un o’m trysorau pennaf, argraffiad cyntaf o Sali Mali gan Mary Vaughan Jones.’

‘Mae cyfraniad Menna Lloyd Williams wedi bod yn allweddol i ddatblygiad llyfrau plant a phobl ifanc yng Nghymru,’ meddai Helen Jones, Pennaeth Adran Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau. ‘Mae’n anodd mesur maint ei dylanwad dros y blynyddoedd. Wrth ei hanrhydeddu â Gwobr Mary Vaughan Jones – yr anrhydedd uchaf ym maes llyfrau plant yng Nghymru – rydym yn cydnabod ei chyfraniad amhrisiadwy ac yn diolch am ei gwaith dros nifer o flynyddoedd.’

Ar gyfer y wobr eleni comisiynwyd darn o waith celf gwreiddiol gan yr artist Jac Jones, sy’n gyn-enillydd y wobr ac sydd wedi cydweithio’n agos gyda Menna Lloyd Williams yn y gorffennol. Mae’n cynnwys cymeriadau unigryw Mary Vaughan Jones, nifer ohonynt, fel Jac y Jwc a Jini, yn rhai a ddarluniwyd yn wreiddiol gan yr artist ei hun, yn ogystal â phortreadau o Menna a Mary Vaughan Jones yn eu canol.

Cynhelir digwyddiad digidol Gwobr Mary Vaughan Jones i ddathlu cyfraniad Menna Lloyd Williams ar sianel Cyngor Llyfrau Cymru #carudarllen AM https://amam.cymru/carudarllen am 7pm ddydd Mawrth, 2 Tachwedd fel rhan o ddathliadau’r Cyngor yn 60 oed.

Ers ei gyflwyno am y tro cyntaf yn 1985, enillwyd Gwobr Mary Vaughan Jones gan Ifor Owen, Emily Huws, T. Llew Jones, W. J. Jones, Roger Boore, J. Selwyn Lloyd, Elfyn Pritchard, Mair Wynn Hughes, Angharad Tomos, Jac Jones, Siân Lewis a Gareth F. Williams.

Dyma sgwrs wadd gan yr Athro Charlotte Williams OBE ar y thema Harnessing ‘book power’ for race Equality in Wales a draddodwyd yng Nghyfarfod Blynyddol Cyngor Llyfrau Cymru, Gorffennaf 2021.

Heddiw mae Cyngor Llyfrau Cymru wedi cyhoeddi penodi eu Trysorydd newydd, Alfred O. Oyekoya, i Fwrdd yr Ymddiriedolwyr.

Bydd y rôl bwysig hon ar y Bwrdd yn allweddol wrth arwain y Cyngor wrth iddo gefnogi’r diwydiant cyhoeddi yng Nghymru trwy adferiad Covid, gan fwrw’i olygon tuag at ei strategaeth newydd ar gyfer 2022 a thu hwnt.

Graddiodd Alfred Oyekoya gydag MSc Cyllid o Brifysgol Abertawe ac mae’n Gyfrifydd Siartredig, gyda phrofiad o arweinyddiaeth a datblygu busnes dros nifer o flynyddoedd. Mae wedi gweithio ar draws nifer o sectorau rhyngwladol a masnachol gan gynnwys Gwasanaeth Sifil y Deyrnas Unedig.

Mae Alfred yn eiriolwr egnïol, penderfynol ac ymroddedig dros Gydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysiant. Ef yw sylfaenydd a Chyfarwyddwr BMHS – sefydliad dielw sy’n canolbwyntio ar addysg ac eiriolaeth i gefnogi iechyd meddwl a lles ymhlith aelodau’r gymuned BAME.

Dywedodd Alfred Oyekoya: “Y mae’n fraint cael fy mhenodi ac rwy’n gyffrous am y cyfle i barhau â’r gwaith gwych sydd wedi’i gyflawni mor rhagorol gan y Cyngor Llyfrau dros y trigain mlynedd diwethaf.”

Dywedodd yr Athro M. Wynn Thomas, Cadeirydd Bwrdd yr Ymddiriedolwyr: “Rydym yn falch iawn o groesawu Alfred fel Trysorydd Bwrdd Ymddiriedolwyr Cyngor Llyfrau Cymru.

Daw â phrofiad sylweddol o arweinyddiaeth yn y maes ariannol ac ym myd busnes, a ddatblygwyd trwy ei waith blaenorol ar gyfer un o weinyddiaethau Llywodraeth Prydain. Yn ogystal, mae ganddo brofiad gwerthfawr o arwain y sefydliad dielw BMHS. Rwyf fi a’m cyd-aelodau o’r Bwrdd yn edrych ymlaen yn fawr at gydweithio ag Alfred i ddatblygu gwaith y Cyngor.”

Ychwanegodd Helgard Krause, Prif Weithredwr Cyngor Llyfrau Cymru: “Mae swydd y Trysorydd yn allweddol o fewn ein sefydliad, ac rydym yn hynod ffodus bod Alfred nid yn unig yn dod â’r sgiliau a’r profiadau craidd hynny ond ei fod hefyd yn rhannu ein hangerdd tuag at lyfrau a grym trawsnewidiol darllen a’r effaith gadarnhaol a gaiff ar ein bywydau.”

Mae aelodau Bwrdd Ymddiriedolwyr y Cyngor Llyfrau yn rhoi o’u hamser a’u harbenigedd yn wirfoddol i gefnogi gwaith yr elusen genedlaethol, gan wasanaethu’r diwydiant llyfrau yng Nghymru yn Gymraeg ac yn Saesneg. Mae Alfred yn dechrau ar ei waith ym mis Hydref 2021, wrth i’r Cyngor Llyfrau baratoi i ddathlu 60 mlynedd o gefnogi’r diwydiant cyhoeddi a hyrwyddo darllen yng Nghymru.

Gorau’r Goreuon: Cyflwyno tair stori o’r gorffennol i gynulleidfaoedd ifanc 2021

Mae Cyngor Llyfrau Cymru yn lansio tri theitl cyntaf Gorau’r Goreuon, detholiad o lyfrau ar gyfer plant a phobl ifanc. Bwriad Gorau’r Goreuon yw cyflwyno detholiad o lyfrau a ystyrir yn glasuron ym maes llenyddiaeth plant a phobl ifanc i genhedlaeth newydd o ddarllenwyr.

Y teitlau fydd yn ymddangos yn y flwyddyn gyntaf yw Dirgelwch y Dieithryn (Elgan Philip Davies), O’r Tywyllwch (Mair Wynn Hughes) a Luned Bengoch (Elizabeth Watkin-Jones).

Yn 2016 comisiynodd Cyngor Llyfrau Cymru Dr Siwan Rosser o Brifysgol Caerdydd i gynnal arolwg o lyfrau plant a phobl ifanc. Mae’r gwaith hwnnw wedi llywio llawer o waith y Cyngor Llyfrau yn y maes hwn ers hynny. Un o’i argymhellion oedd:

Dylid ystyried ailgyhoeddi llyfrau poblogaidd Cymraeg neu ‘glasuron’ o’r gorffennol, a’u diweddaru yn rhan o genre neu gyfres benodol er mwyn creu marchnad ac iddi frand cynhenid cryf sy’n para o un genhedlaeth i’r llall.

Sefydlwyd panel o arbenigwyr ym maes llenyddiaeth plant a phobl ifanc i ddethol o blith y teitlau y gellid eu cynnwys ar y rhestr gychwynnol hon.

Dywedodd Morgan Dafydd, sylfaenydd gwefan Sôn am Lyfra ac aelod o banel y detholwyr: ‘Mae’n siopau llyfrau ar y cyfan yn llawn o lyfrau newydd. A chyn pen dim bydd llyfrau mwy newydd yn cymryd eu lle. Weithiau pan fo pobl yn dweud, ‘does dim digon o ddeunydd ar gyfer pobl ifanc yn Gymraeg’, mae’n hawdd anghofio am bethau gyhoeddwyd y llynedd, heb sôn am y llyfrau gwych gyhoeddwyd flynyddoedd maith yn ôl.’

(Cloriau Luned Bengoch, 2021, 1983 a 1947)

Cyhoeddwyd Luned Bengoch yn wreiddiol ym 1946 gan Wasg y Brython, ac yna diweddarwyd y cynnwys gan Hugh D. Jones a’i ailgyhoeddi gan Wasg Gomer ym 1983. Gwasg Gomer hefyd oedd cyhoeddwyr O’r Tywyllwch ym 1991 a Dirgelwch y Dieithryn ym 1993, y naill yn rhan o gynllun Gwreiddiau a’r llall yn rhan o Gyfres Corryn.

Dwedodd Helen Jones, Pennaeth Adran Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen y Cyngor Llyfrau: ‘Mae’r storïau hyn yn fythol wyrdd, ac ychydig iawn o waith golygyddol oedd ei angen arnynt i’w gwneud yn addas ar gyfer amrywiaeth o gynulleidfaoedd cyfoes. Rhan gwbl allweddol o lwyddiant unrhyw gyfrol yw’r clawr, ac os yw’r Cyngor Llyfrau wedi edrych yn ôl i ganfod y goreuon mae wedi edrych ymlaen trwy gomisiynu tri artist cyfoes i ddylunio’r cloriau: Efa Blosse-Mason, Chris Iliff a Nia Tudor – dau ohonynt yn enwau newydd i’r maes.’

Bydd y Cyngor Llyfrau yn casglu adborth ar y tair cyfrol gyntaf yma yn ystod tymor yr Hydref gan obeithio ychwanegu at y gyfres yn ystod y blynyddoedd nesaf. Bydd yn derbyn argymhellion gan y cyhoeddwyr a’r cyhoedd am deitlau eraill i’w cynnwys yn y casgliad.

Ar 30 Gorffennaf, fe gollodd Cymru un o’i gymwynaswyr mawr i fyd llyfrau plant pan fu farw Roger Boore yn 82 oed.

Ganed Roger Boore yng Nghaerdydd yn 1938. Roedd ganddo radd yn y Clasuron o Rydychen, PhD mewn Hanes o Brifysgol Cymru Abertawe ac roedd yn Gyfrifydd Siartredig. Dychwelodd i Gymru gan ddysgu’r Gymraeg yn ei arddegau, a magu teulu yng Nghaerdydd.

Sefydlodd Wasg y Dref Wen gyda’i wraig Anne yn 1969 yn bennaf ar gyfer cyhoeddi llyfrau Cymraeg i blant. Sylweddolodd gyn lleied o lyfrau Cymraeg oedd ar gael i blant a pha mor llwm oedd eu diwyg. Dyfarnwyd iddo Dlws Mary Vaughan Jones yn 1997 am ei ‘gyfraniad nodedig i faes llyfrau plant yng Nghymru dros gyfnod o flynyddoedd’, ac fe’i hanrhydeddwyd yn aelod o’r Orsedd am ei ‘gyfraniad arbennig i Gymru a’r Gymraeg’ yn 2016.

Yn ddiweddarach, arloesodd Roger Boore ym maes teithlyfrau llenyddol Cymraeg gan dderbyn canmoliaeth uchel amdanynt. Cyhoeddodd nofel i blant, Y Bachgen Gwyllt, ynghyd â chasgliad o straeon byrion, Ymerodraeth y Cymry, yn ogystal â throsi llawer o lyfrau plant o sawl iaith i’r Gymraeg, gan gynnwys rhai Asterix a Tintin, a’r clasur Y Teigr a Ddaeth i De.

Cyhoeddodd nifer o lyfrau megis Llyfr Hwiangerddi y Dref Wen, y Geiriadur Lliwgar, a’r cyfresi Storïau Hanes Cymru ac O’r Dechrau i’r Diwedd.

Yma mae Cadeirydd yr Is-bwyllgor Hyrwyddo Darllen a Llyfrau Plant, Lorna Herbert Egan; Dr Siwan Rosser, Darlithydd ym Mhrifysgol Caerdydd ac arbenigwraig ym maes Llenyddiaeth Plant yng Nghymru; a Helen Jones, Pennaeth Adran Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen, yn talu teyrnged i’r cyhoeddwr toreithiog.

“Mawr yw diolch Cymru i’r diweddar Roger Boore am ei weledigaeth a’i weithgarwch arloesol wrth sefydlu Gwasg y Dref Wen, ac am ei athrylith a’i lafur yn dethol a darparu llenyddiaeth plant lliwgar ac amrywiol i ddiddanu a sbarduno cenedlaethau o ddarllenwyr. Gwnaeth gyfraniad amhrisiadwy o ran y dewis safonol a hwyliog sy’n cydio yn nychymyg unigolion a’u chwant am ddysgu a chael hwyl, a bu’n ddylanwad clodwiw ym myd cyhoeddi. Dwys yw’r cydymdeimlad â’i weddw Anne, ac Alun, Gwilym a Rhys a’r rhai fu’n rhannu ei siwrnai.” – Lorna Herbert Egan

“Mae gen i gof plentyn byw iawn o lyfrau’r Dref Wen. Roedd chwilio am y chwaden fach Y Geiriadur Lliwgar yn antur barhaus, y Llyfr Hwiangerddi yn gydymaith hardd, a chymeriadau Ifan Bifan, Asterix a Pippi’n agor fy nychymyg i fydoedd eraill. Roedd hi’n fraint, felly, cael dod i adnabod Roger yn y blynyddoedd diwethaf a gwerthfawrogi ei gamp aruthrol, yn arbennig ym maes addasu llyfrau plant o ieithoedd rhyngwladol. Rhoddodd ei weledigaeth a’i egni gyfle i ni, blant, gael mynediad i ddiwylliant llenyddol a darluniadol y tu hwnt i’n ffiniau, a gosododd safon i’r diwydiant cyhoeddi ymgyrraedd ati. Cofiwn yn annwyl am Roger, gan gydymdeimlo’n ddiffuant â theulu’r Dref Wen.” – Dr Siwan Rosser

“Roedd Roger Boore, Gwasg y Dref Wen, yn arloeswr ym maes cyhoeddi i blant. Bydd colled ar ei ôl ond mae’n gadael gwaddol cyfoethog o lyfrau wedi’u cynhyrchu i’r safon orau o ran diwyg a chynnwys ar gyfer plant Cymru. Cydymdeimlwn a’i deulu – Anne, Alun, Gwilym a Rhys.” – Helen Jones

Pecynnau lles ar gyfer gofalwyr ifanc yng Ngheredigion yr haf hwn

Mae 80 pecyn o lyfrau yn cael eu hanfon at ofalwyr ifanc ledled Ceredigion i gefnogi eu lles ac annog eu taith ym myd darllen yr haf hwn. Mae gofalwyr ifanc yn wynebu’r anhawster o gydbwyso’u cyfrifoldebau gofalu â rhai bywyd bob dydd, gan gynnwys eu haddysg eu hunain. Bydd y pecynnau lles hyn yn hwb iddynt ac yn gydnabyddiaeth o’r gwaith rhagorol y maent yn ei wneud o ddydd i ddydd.

Mae’r pecynnau hyn wedi eu darparu mewn partneriaeth rhwng Uned Gofalwyr Cyngor Sir Ceredigion a Chyngor Llyfrau Cymru, ac yn cynnwys chwe llyfr darllen, pecyn o hadau blodau fydd yn denu gwenyn, potel ddŵr y gellir ei hailddefnyddio, siocled Cymreig blasus, ynghyd â Dyddlyfr Sgiliau Gofalydd Ifanc.

Nod cynllun Caru Darllen Ceredigion yw cefnogi iechyd, lles a datblygiad darllen grwpiau bregus o blant a phobl ifanc, yn enwedig yn wyneb y galwadau a’r anawsterau cynyddol a wynebir yn sgil pandemig y coronafirws. Yr haf diwethaf anfonwyd 100 o becynnau at 100 o deuluoedd â phlant a dderbyniodd wasanaethau cymorth trwy’r awdurdod lleol.

Dywedodd y Cynghorydd Catherine Hughes, Aelod o Gabinet Cyngor Sir Ceredigion gyda chyfrifoldeb am y Porth Gofal, Cymorth Cynnar, Canolfannau Lles a Diwylliant: “Rwy’n falch iawn o’r fenter wych hon rhwng Cyngor Llyfrau Cymru a’r Awdurdod Lleol i ddarparu pecynnau lles mor ystyrlon i’n gofalwyr ifanc. Mae bod yn ofalwr ifanc yn heriol ar y gorau, ond bu pwysau ychwanegol arnynt dros y misoedd diwethaf oherwydd y pandemig. Gobeithiwn y bydd y pecynnau lles yn dod â phleser mawr i’n gofalwyr ifanc wrth inni gydnabod eu gwaith rhagorol.”

Dywedodd Angharad Sinclair, Rheolwr Datblygu Prosiect yr Adran Llyfrau Plant a Hyrwyddo Darllen yng Nghyngor Llyfrau Cymru: “Mae’n hyfryd cael gweithio gyda Chyngor Sir Ceredigion eto ar fenter mor werthfawr a fydd yn rhoi hwb i hyder y gofalwyr ifanc ac yn gydnabyddiaeth o’r hyn maent wedi ei gyflawni yn ystod y cyfnod arbennig o anodd yma. Gall dianc rhwng cloriau llyfr fod yn ffordd mor effeithiol i ni i gyd gymryd seibiant oddi wrth bwysau beunyddiol bywyd, a gobeithiwn y bydd y pecynnau llyfrau hyn yn annog eu taith hwythau hefyd ym myd darllen.”

Mae’r rhan fwyaf o’r llyfrau yn y pecynnau wedi’u cyhoeddi yng Nghymru ac yn cynrychioli’r goreuon ym maes ysgrifennu a darlunio i ddarllenwyr rhwng 8 a 18 oed.